Articles
Bonsai Club
Cactus Club
|
|
|
|
|
|
|
|
Il-Gebel haj tal-Messikuminn Gorg Borg Marks Xtieli catti, baxxi ma' l-art, ta' kulur hadrani jaghti fil-kannella, b'qoxra harxa, jikbru bil-mod hafna. Hekk hija d- deskrizzjoni generali ta' dawk il-kakti li ntefghu fil-genus ta' l-Atiocarpus - genus ta' kakti mfittxija ferm minn dawk id- dilettanti li jiddelittaw ikabbru kakti fini u li joffru xi ftit ta' sfida biex tkabbarhom sew.
 Ariocarpus retusus L-Istorja tal-genus AriocarpusIl-genus Ariocarpus inholoq minn Scheidweiler fl-1838 ghal A. retusus. Fl- 1842, Lemaire ippublika dak li hu maghruf illum bhala A. kotschoubeyanus bhala Anhalonium kotschoubeycinum jigifieri gol- genus li kien holoq hu stess tliet snin qabel fl-1839. Minn hawn johrog li, skond ir-regoli tal-botanika, l-isem Ariocarpus jirbah fuq dak ta' Anhalonium ghax dan ta' l-ahhar twaqqaf wara l-iehor. Matul is-snin ta' wara gew ippublikati hafna speci li llum huma fil-genus ta' l-Ariocarpus bhala Anhalonium u sahansitra bhala Mammillaria. Bhala ftit ezempji, kien hemm Mammillaria fissurata (Endelmann,1856) u Anholonium trigonum (Weber,1893). Fl- 1880, Hemsley nehha Anhalonium u dahhal l- ispeci kollha gol-Mammillaria izda Coulter rega dahhal Anhalonium fl-uzu fl-1894. Kienu Schumann u Thompson li fl-1898 ikkoregew l-izball li kien sar u introducew mill-gdid l-isem Adocarpus. Holqu wkoll il- genus tal-Lophophora ghal dik li qabel kienet Anhalonium williamsii, (illum Lophophora williamsli), li kienet tpoggiet f'dan il-genus minn Lemaire fl-1839. Il- famuzi Britton u Rose gharfu tliet speci ta' Adocarpus fl- 1922, A. retusus, A. fissuratus u A. kotschoubeyanus.
 Ariocarpus fissuratus Fl-1925 kien hemm zvilupp iehor ghax Berger holoq genus gdid bl-isem ta' Roseocactus ghal A. kotschoubeyanus, A. fissuratus u A. lloydii li hu fired minn A. fissuratus. Fl-1930 Bodeker iddiskriva A. scaphorostrus. Kemm fl-1939 u kif ukoll fl- 1945 Borg m'gharafx l-isem ta' Roseocactus u rega dahhal kollox fl-Adocarpus. Hu gharaf A. retusus, A. furfuraceus, A. kotschoubeyanus, A. rissuratus, A. lloydii, A. scapharostrus u A. trigonus li qabel kien inhareg minn A. retusus minn Weber (1893) u minn Schumann (1898).
 Ariocarpus scapharostris Genus gdid iehor twaqqaf minn Castaheda fl-1941 ghal Neogomesia agavoides u ftit wara, fl-1946, Marshall dahhal ir-Roseocactus bhala subgenus ta' l-Ariocarpus. Fis-snin 1960, 1962 u 1985, Anderson gharaf sitt speci t'Ariocarpus, nehha l-A. floydii u ghamlu bhala varjeta ta' l-A. rissuratus, dahhal l-A. fuduraceus gol-A. retusus, waqqaf l-A. agavoides flok in-Neogomesia agavoides filwaqt li zamm ir-Roseocactus bhala, subgenus ta' l- Ariocarpus. Taqliba ohra, din id-darba minn Backeberg fl-1965 u 1966, spiccat biex rega tfaccaw ir-Roseocactus u n-Neogomesia bhala genera separati mill-Ariocarpus. Fl- 1989 Stuppy u Taylor iddiskrevew l-A. fissuratus v. hinfonii filwaqt li l-A. bravoanus tfacca fl- 1992 wara publikazzjoni minn Hernandez u Anderson. Fl-1997 Anderson u Fitz Mautice nehhew ir-Roseocactus ghal kollox u nehhew ukoll l-A. rissuratus v. lloydii ghax qalu li hu l-istess bhall-A. fissuratus. Huma gharfu sitt speci, ghamlu l-A. rissuratus v. hintonii bhala subspeci ta' l-A. bravoonus, ghamlu l-A. trigonus bhala subspeci ta' l-A. retusus u biddlu l-A. scapharostrus ghal l-A. scaphorostris kif kien irrakomanda Hunt fl- 1991.
 Ariocarpus fissuratus var lloydii Fl-1998 Halda u Horacek iddiskrevew l-A. confusus, l-A. retusus fa. scaphorostroides u l-A. retusus subsp. pancrottoi. Fl-1998 ukoll Haida iddiskriva l-A. trigonus v. horacekii u fl-istess sens, din id-darba flimkien ma' Horacek u Panarotto, ippublika l-A. retusus subsp. jormilae u l-A. scaporostrus v. swobodoe. Haida u Panarotto iddiskrevew l-A.retusussubsp.horacekii fl-1998 ukoll. L- ahhar taqliba s'issa saret ukoll fl-1998 minn Haida. Dan ippublika revizjoni shiha tal- genus Adocarpus fejn mhux biss gharaf aktar speci izda inkluda fih hafna speci ohra li huma go genera ohra bhal Obregonic, Strombocactus u Pelechephora.
AbitatL-Ariocarpus jinstabu fid-dezert imsejjah Chihuahuan u, hlief ghal speci wahda li tinstab ukoll fil-punent ta' Big Bend fTexas, Stati Uniti, kollha jigu mill-Messiku. Jinstabu b'certa diffikulta, go art miftuha b'hafna ramel, qalb gebel ta' origini kalkareju (bl- Ingliz imsejjah limestone), normalment fuq gholjiet f'gholi ta' madwar 1000 sa 2000 metru. X'uhud jinstabu sahansitra f'art taflija li jkun fiha l-gypsum ukoll. L-isem gebel haj ma nghatax ghalxejn. Il-forma ta' dawn ix-xtieli hija stramba hafna. fl- kulur ukoll jghinhom biex jintilfu qalb il- gebel li jinstabu fih. Kultant wiehed jghaddi minn hdejhom u lanqas biss jinduna jekk ma jmurx fl-istagun meta dawn jaghmlu l-fjuri.
 Ariocarpus agavoides Fl-artiklu tieghu imsejjah "Ariocarpus: Some Reminiscences" ippublikat fil-Cactus and Succulent Journal (U.S), V61.71 (1999), NruA, p. 180-190, Edward Anderson, awtorita assoluta fuq dan il-genus, jirrakkonta kif fl-1957 mar f' Big Bend flimkien ma' martu biex isib ftit xtieli ta' l-Ariocarpus u ohrajn tal-Lophophora ghal studju li kien qed jaghmel ghat-tezi tieghu. Huwa jghid li mar fAwissu ifittex dawn ix-xtieli u meta tela' fuq il-quccata ta' gholja baxxa lemah speci ta' disinn fil-gebel u mill-ewwel intebah li kien sab l-ewwel Adocarpus ta' hajtu. Huwa jkompli jghid li matul l-erbghin sena li ghaddew minn dak in-nhar u fost il- mijiet t'Ariocarpi li huwa kellu l-opportunita li jara fl-abitat, jiftakar kemm huma kapaci jistahbew sew dawn ix-xtieli qalb il-gebel. Huwa jghid li xi snin qabel, Marcelino Castaheda kien sab in-Neogomesio agavoides fl-istat ta' Tamaulipas (u l- Obregonia fil-wied ta' Jaumave), u kien qallu li din kienet impossibli tinstab jekk ma tkunx qed taghmel il-fjuri tant kemm kienu jintilfu qalb il-gebel. Huwa jghid li mar fuq il-post u wara tfittxija mhux ftit ra ftit ponot hergin mill-gebel. Din kienet l-unika haga li biha setgha jsib dawn ix-xtieli ghax kienu kwazi kollha taht l-art. Darba ohra jirrakkonta li habib tieghu kien spjegalu fejn kien sab l-Ariocarpus kotschoubeyanus bil- fjuri bojod. Huwa mar fuq il-post u ma sab xejn. Sena wara rega mar fl-istess post ma dan il-habib tieghu u meta spjegalu li ma kienx irnexxilu jsib ix-xtieli qallu biex ihares lejn riglejh ghax kien qed jirfis hom.
 Ariocarpus kotschoubeyanus
KultivazzjoniIl-genus ta' l-Ariocarpus minn dejjem kien suggett ta' hafna attenzjoni mid-dilettanti tal-kaktus izda kien ukoll imkebbeb f' hafna ghidut. Hafna kienu, u ghadhom, jghidu li dawn huma xtieli li huma difficli hafna biex tkabbarhom sew. Ohrajn jghidu li ma jikbru xejn u li ma jridux ilma. Hemm min jghid li dawn jikbru izda bil-mod hafna u difficli hafna tkabbarhom miz-zerriegha.
 Ariocarpus bravoanus L-ewwel darba li jien rajt xtieli ta' l- Ariocarpus hajjin, jigifierii mhux fuq ritratt, kien ghand habib kbir tieghi li sa' llum ghad ghandu kollezzjoni kbira. Dawn kienu kif inghad aktar 'l fuq, xtieli li tahsibhom imqadda, qishom gebel. Kont ghadni zghir u principjant fit tkabbir tal- kaktus u niftakar li dan kien qalli li dawn xtieli li ma jridux ilma u jekk jisfa' jkun, jekk titfa ftit qtar ilma minn fuq, l-istess numru ta' qtar ghandhom johorgu minn taht il- qasrija. Mill-ewwel dahhalli frasi kemm huma delikati dawn ix-xtieli. Illum nahsibha mod iehor. Ma rridx nghid li jien xi espert ta' l-Ariocarpi, izda mill-esperjenza tieghi u minn dak li nisma minn dilettanti ohrajn jidher li dawn huma xtieli normali. Iridu kura bhall-ohrajn, xi ffit tad-dell ukoll biex tipprotegihom mill-qilla tax-xemx ta' pajjizna. Tisqija regolari fix-xhur shan u nixfa fil-kesha, huma dak kollu li jitolbu. Il-hamrija trid tkun miftuha sew u smajt min jghid li iridu xi ftit hamrija lokali. Ghalkemm jien qatt ma ppruvajt il-hamrija kalkareja taghna, nahseb li jaghmel sens li ma jiddejqux fiha ghax wara kollox, huma jinstabu f'hamrija li tixbah fil dik li tinstab lokalment. Zgur ma naqbilx ma dawk Ii jghidu li ma jikbru miz-zerriegha. Jien ippruvajt hafna u dejjem irnexxili sew. Jikbru b'rata tajba ukoll izda wiehed ma jridx jistenna xi kobor fenominali ghax wara kollox dawn huma Ariocarpi u mhux xi Cereus. Fl-ewwel tliet xhur, jaghmlu progress tajjeb u johorgu xi tnejn jew tliet werqiat (jekk nistghu nsejhulhom hekk), dawk li bl-ingliz jissejhu 'tubercles'.
 Ariocarpus confusus Ix-xtieli zghar jipproducu gherq ohxon, bl- Ingliz imsejjah 'tap root' u hawn, fil-fehma tieghi huwa s-sigriet ghal tkabbir tajjeb. lx- xtieli jridu jithawwlu fi qsari kbar bizzejjed biex dan l-gherq jibqa jikber tajjeb u minghajr razan. Hafna huma tal-fehma li dawn ghandhom jitlaqqmu. Huwa minnu li jekk jitlaqqmu dawn jikbru ferm aktar malajr. Jien ippruvajt inlaqqam Adocarpi. Jikbru ferm, jisbiehu u jaghmlu fjuri f'qasir zmien. Niftakar li darba laqqamt xi ftit f' Lulju, jigifieri meta kellhom biss tliet xhur u sal- Milied tnejn minnhom kienu diga qed jaghmlu l-fjuri. Izda l-esperjenza tieghi hi li dawn jibdew jitilfu l-forma karatteristika taghhom u jaghmlu hafna frieghi, haga Ii Ariocarpus fuq l-gheruq tieghu ma tantx jaghmel malajr. Illum ma ghadnix inlaqqamhom jekk mhux bilfors. Certament li tkabbar Ariocarpus miz- zerriegha biex tara l-fjuri mhux xi cajta izda tista' tistenna li wara tliet snin l-A. agavoides itella fjuri vjola tieghu, filwaqt li l-A. kotschoubeyanus A sens jew tnejn wara. L-A. retusus ma tantx idum wara u hu, flimkien ma' l-A. rissuratus, jaghmlu l- fjuri sas-sebgha sena miz-zernegha. Il-fjuri tista' tistennihom ghall-harifa.
Ariocarpus ratusus Nahseb li l-Ariocarpi ma tantx jaghtu problemi fil-kultivazzjoni. Wiehed ma jridx jghaggilhom, ikabbarhom f' hamrija miftuha minghajr hafna peat (jew xejn), f' hafna dawl izda mhux xemx diretta ghax inkella jitqaddu u bil-kwantita ta' l-ilma meqjusa.
Specl differentilJekk niehdu bhala bazi l-kiassifikazzjoni t'Anderson u Fitz Maurice, l-ispeci ta' l- Ariocarpus huma dawn:
agavoides, L-A. agavoides hija wahda mill-icken speci f' dan il-genus. Instabet fl-1941 u nghatat l- isem ta' Neogomesia agavoides ghal Marte Gomez li kien gvernatur ta' Tamaulipas. L-isem agavoides inghata ghax din ix-xitla tixbah hafna lil Agave zghira. Tinstab tikber fuq gholjiet kollha blat tal-franka u fi pjanuri f'gholi ta' 1200 metru qrib il-belt ta' Tula f' Tamaulipas. Interessanti huwa l-fatt li t-tfal tal-lokal jomghodu din ix-xitla bhal helu. Din ix-xitla facli taghmel il-fjuri meta tkun zghira. Dawn ikunu ta' kulur magenta. A. bravoonus subsp. bravoonus hija xitla li nstabet ftit snin ilu biss u giet ippublikata fl- 1992. Tirraprezenta tip t'Ariocarpus li tigi bejn dawk li qabel kienu jissejhu Roseocactus, jigifieri xtieli b'farrett fin-nofs fuq l-'areole', u dawk ix-xtieli li m'ghandhomx farrett bhall-A. retusus, jigifieri bl-'areole' shih. Tinstab tikber f 'roqghat zghar fit-tramuntana ta' San Luis Potosi fi pjanuri mimiija gebel tal-franka f'gholi ta' 1500 metru qalb arbuxxelli tal- 'creosote'. Il-fluri huma bojod minn barra u roza minn gewwa. L-A. bravoonus subsp. hintonii tixbah hafna lil tip t'A. fissuratus izda jinstabu boghod minn xulxin fin-natura u ghandhom struttura ferm differenti. Jersqu aktar lejn l- A. bravoanus u flimkien ma' din ix-xitla jirrapprezentaw l-estremitajiet ta' l-istess speci. Tinstab f' zewg postijiet fin-nofs in- nhar ta' Matehuala f'gholi ta' 1600 metru fuq gholjiet kollha gebel zghar tal-franka. Il-fjuri johorgu bikri fl-istagun u huma ta' kulur magenta.
 Ariocarpus bravoanus subsp. hintonii L-A. fissuratus hija l-unika xitla tal-genus Adocarpus li tinstab ukoll fl-Istati Uniti, fir- regjun ta' Big Bend u matul ix-xmara Rio Grande, fl-istat ta' Texas. Tinstab tikber ukoll fi Coahuila fil-Messiku. Din tinstab f' hafna forom differenti u ghalhekk inholqu hafna ismijiet ta' varjetajiet. Forma kbira u b'ghamla tonda tinstab tikber fil-Messiku u din nghatat l-isem ta' A. floydii. Forma bejn dawn it-tnejn tinstab tikber f' Coahuila u din issejhet A. intermedius. L-A. rissuratus jinstab jikber fuq gholjiet tal-franka u ukoll fi pjanuri f' hamrija taflija u mrammla f' gholi ta' 1200 metru. Il-fjuri huma ta' kulur vjola. L-A. kotschoubeyanus jinstab jikber l-aktar fuq gholjiet f'gholi ta' bejn 1000 u 1400 metru f' hafna postijiet imferrxa sew mal- Messiku. Il-forma li tikber l-aktar lejn it- tramuntana hija dik misjuba bhala A. kotschoubeycinus v. macdowellii. Din hija forma izghar u ghanda 'tubercles' f' forma ta' munqar. Il-fjuri huma ta' kulur vjola fl- ahmar. Ghal kuntrarju, dik il-forma li tinstab l-aktar lejn nofs in-nhar hdejn Vista Hermosa fi Queretaro hija maghrufa bhala A. kotschoubeyanus v. elephontidens ghax hija ferm akbar, ghanda tubercles aktar f' forma trijangulari u bi fjura vjola skur. F'Tamaulipas tikber forma ohra zghira bi fjuri bojod u ghalhekk hija maghrufa bhala A. kotschoubeyanus v. albiflorus. L-A. retusus subsp. retusus, bhall-A. kotschoubeyanus, huwa mferrex fuq medda kbira tal-Messiku u tinstab f'gholi ta' bejn 1300 u 2000 metru kemm fuq gholjiet kif ukoll fil-pjanuri. Aktar 'l isfel, bejn 200 u 800 metru fi Sierra Madre Oriental, tinstab l-A. retusus subsp. higonus. Minhabba li din ix-xitia tinstab f' hafna postijiet differenti, tinstab f' hafna forom differenti. Fil-fatt, dan l-ahhar, gew ippublikati hafnaa subspeci ta' l-A. refusus bhall-A. retusus var. scapharostroides minn Villa Juarez, A. retusus subsp. jarmilae, A. retusus subsp. horaceki, A. retusus subsp. panarottoi u A. retusus var. minimus, izda huwa mahsub li dawn m' huma xejn hlief forom differenti ta' l-A. retusus u mhux varjetajiet jew subspeci. A. retusus taghmel fjura bajda. L-A. retusus subsp. trigonus huwa wiehed mill-kbar tal-genus. Kif intqal aktar 'l fuq, din ix-xitla tinstab fuq ix-xaqliba li thares lejn Lvant tas-Sierra Madre Oriental bejn Montemorelos u Linares f' Monterrey u tibqa niezla ghal go l-Istati ta' Nuevo Leon u Tamaulipas. Hemm misteru dwar ix-xtieli li jinstabu vicin ta' Aramberri ghax tinstab forma ftit differenti. Din xi drabi tissejjah A. confusus. Forma nteressanti hija dik imsejjha A. trigonus 'elongatus' li hija l-istess izda bi tubercles irqaq u itwal. Din ix-xitla taghmel fjuri ftit safranin.
Ariocarpus retusus subsp. trigonus L-A. scaphirostris hija xitla baxxa, ta' kulur hadrani fil-griz u tinstab f' wied wiehed fi Nuevo Leon fuq ghoijiet baxxi f' hamrija taflija. Hija ftit difficli biex titkabbar tajjeb u tikber bil-mod. Hija taghmel fjura vjola. Dan l-ahhar giet ippublikata l-A. scaphirostris var. swobodae, izda din x'aktarx hija l-istess u mhux varjeta.
Referenzi:Anderson, F., Arias Montes, 5. and Taylor, N.P. (1994) Threatened Cacti of Mexico, Royal Botanic Gardens, Kew, U.K.Weightman, B. (1991) Ariocarpus - cacti for the young (or young at heart), The Cactus File Vol.1 (1), Cirio Publishing Services Ltd., Southampton, U.K. Weightman, B. (1995) Ariocarpus Update, The Cactus File Vol.2 (7), Cirio Publishing Services Ltd., Southampton, U.K.
Hajr:Hafna mill-informazzjoni f' dan l-artiklu hija migjuba minn fuq bosta artikli li jinstabu fuq il- web site ta' l-internet li ghanda indirizz kif gej:Din il-web site hija minjiera ta' informazzjoni fuq l-Ariocarpus u maghmula minn John Miller. Minbarra informazzjoni migbura minnu stess, Miller jigbor fiha artikli minn awturi ohra u li gew ippublikati f' rivisti ohra. Ghal fini ta' dan l- artiklu, John Miller u Andreas Laras, awtur iehor ikkwotat fuq din il-web site mill-Grecja u li kiteb fuq it-tkabbir ta' l-Ariocarpus miz-zerriegha, taw lill-awtur permess bil-miktub biex il-kitba tinqaleb ghal-Malti ghal-publikazzjoni f'dan il- magazin Ghalhekk l-awtur jixtieq jirringrazzjhom ta' dan il-permess miksub. Nota ta' l-ahharPropju meta kont lestejt dan l-artiklu wasal ghandi r-"Repertorium Plantarum Succulentarum ta' l-1999. Din il-pubblikazzjoni jkun fiha t-tibdil fl-ismijiet, u l-ismijiet godda kollha, tal-kaktus u s-sukkulenti l-ohra li jkunu saru f'din is-sena. Kien hawn li sibt li issa J. Luthy kien ikklassifika l-A. bravoonus bhala A. fissuratus ssp. bravoanus. Dan l-istess botaniku ippubblika wkoll l-A. retusus ssp. confusus. Halda ippubblika subspeci gdida ta' l-A. fissuratus taht l-isem t' A. fissuratus ssp. pallanus. Dan l-istess botaniku ghamel ukoll bhala subspeci ta' l-A. kotschoubeyanus, l- elephantidens u l-macdowelli li qabel konna nafuhom bhala varjetajiet ta' dik l-ispeci. Halda u Horacak ippublikaw ukoll subspeci gdida taht l-isem t' A. kotschobeyanus ssp. siadkovskyi. S'issa ftit li xejn ghandna informazzjoni fuq l-A. fissuratus ssp. pallanus Halda u l- A. kotschoubeyanus ssp. siodkovskyl Halda & Horacak, li huma t-tnejn ismijiet godda.
Donated by the Cactus & Succulent Society visit Cactus and Succulent club website |
|
