Articles
Bonsai Club
Cactus Club
|
|
|
|
|
|
|
|
Il-kultivazzjoni tal-Adeniumminn Dott. Francis X. SammutL-Adenium huwa genus ta' sukkulenti mill-isbah u dawn insibuhom fl-Afrika tropikali u fl-Gharabja. Kollha jaghmlu fjuri sbieh hafna u l-fjuri johorgu ghal zmien twil tas-sena. Hafna ghandhom weraq sabih u jleqq u l-ispeci kollha kemm huma ghandhom il-parti t'isfel taz-zokk minfuha u tifforma dak li jissejjah il-caudex. Dan il-caudex ikompli jzid mas-sbuhija tax-xitla, izda ghalkemm ghandhom hafna x'jaqlghahom, dawn l-ispeci qatt ma gew ikkultivati kif imiss, ghaliex id-dilettanti jahsbu li huma xtieli difficli. Huwa veru li jekk il-kultivazzjoni ma tkunx tajba, hafna mix-xtieli jmorru lura u jmutu, izda huwa veru wkoll li b'kultivazzjoni tajba dawn ix-xtieli jmorru tajjeb hafna hawn Malta u jpaxxu l-ghajn bis-sbuhija taghhom.Hemm disa' speci differenti t'Adenium li huma; l-Adenium, obesum, multiflorum, swazicum, oleifolium, boehmianum, arabicum, somalense, crispum, u socotranum. Xi botanici jqisu dawn ix-xtieli bhala speci differenti u ohrajn iqisuhom bhala varjetajiet jew forom ta' speci wahda li hija l-Adenium obesum. Hawn minix sejjer nidhol fil-merti ta' min minn dawn ghandu ragun, izda hawn irrid nghid li anke fil-kultivazzjoni taghhom xi whud minnhom huma differenti minn ohrajn, izda hawnhekk jiena ser nibbaza fuq il-kultivazzjoni ta' l-Adenium obesum minhabba li din l-ispeci li fin-natura hija l-aktar komuni u hija l-aktar li tigi kkwotata mid-dilettanti.
Xtieli zgharIl-kultivazzjoni tajba trid tibda mill-bidu nett. Nibdew billi nizirghuha kmieni fis-sena kemm jista' jkun, biex is-seedlings jikbru hafna qabel ma tigi x-xitwa. Jiena nizra' z-zerriegha tieghi fil-bidu ta' Jannar fis-shan artificjali, izda ghal min m'ghandux din il-facilità jista' jizrghha f'nofs Marzu. Iz-zerriegha inqeghduha catta wahda, wahda Fuq wicc il-kompost u nghtatuha hafif, hafif bir-ramel ohxon. Wara dan insaqquha minn taht b'fungicida addattat, u naghlqu l-qsari fil-boroz tal-plastik. Meta z-zerriegha tkun friska tibda tinbet wara gimgha. Wara li s-seedlings johorgu t-tielet pari ta' weraq, il-boroz innehhuhom, izda irridu naraw li l-kompost dejjem inzommuh niedi billi nsaqquh spiss. Bil-mod, il-mod nibdew inressqu x-xtieli lejn ix-xemx u meta x-xtieli jkollhom hames pari weraq naqilghuhom u nxettluhom wahda, wahda fi qsari ta' xi seba' centimetri. It-tahlita li nuzaw ghandha tkun miftuha hafna. Jiena nuza tahlita ta' parti potting compost, parti perlite u parti expanded clay mill-irqiq. Meta x-xtieli jistabilixxu ruhhom sewwa f'din it-tahlita nohroghom minn kmieni fl-aktar post xemxi li ghandna. Dawn huma xtieli li jhobbu hafna xemx u ghalhekk imorru tajjeb hawn Malta. Kif jikbru aktar nibda naghti l-fertilizzant. L-ahjar li naghtu fertilizzant bi proporzjon gholi ta' nitrogenu, ghaliex dawn ix-xtieli jriduh kemm biex jikbru tajjeb, kif ukoll biex 'il quddiem jaghmlu hafna fjuri. L-aktar tliet affarijiet mehtiega fil-kultivazzjoni tas-seedlings ta' l-Adenium huma:-
Meta tasal ix-xitwa x-xitel ta' l-A. obesum jibdew inixxfu l-weraq t'isfel, izda mill-qalba xorta wahda jibqghu johorgu l-weraq gdid u dawn iridu jibqghu jissaqqew anke matul l-ewwel xitwa. Din ir-regola, izda tghodd biss ghas-seedlings ta' l-A. obesum. Matul ix-xitwa x-xtieli z-zghar irridu npogguhom f'xi post shun, jekk jista' jkun fejn tilhaqhom ix-xemx u naraw li t-temperatura tal-post ma tinzilx inqas minn 10°C.
 Adenium obesum
Xtieli maturiMeta jkollha sentejn ix-xitla tibda titqies b'matura u l-kultivazzjoni ssir differenti minn ta' meta tkun zghira. Il-kompost irid ikun dejjem miftuh hafna u t-tahlita ghandha tkun bhal dik tax-xtieli z-zghar. Il-qsari li nuzaw jistghu jkunu kemm tal-fuhhar, kif ukoll tal-plastik. Qatt ma ghandna nkabbru l-qsari hafna waqt ir-repotting u x-xitla ahjar tkun go qasrija izghar milli tkun go qasrija ikbar milli jmissha. Ir-repotting ghandu jsir kmieni fir-rebbiegha meta l-ewwel weraq ikun hareg. Jekk ir-repotting isir tard wisq fis-sena u aktar u aktar il-qasrija li tintuza thun akbar milli jmissha, hemm ic-cans li l-gheruq ma jkunux dahlu gol-kompost il-gdid, il-kompost wara t-tisqija jibqa' mxarrab hafna u dan, specjalment meta t-temperatura taqa', jista' jqabbad it-tinwir ta' l-gheruq u x-xitla tmut. Fix-xitwa u fil-bidu tar-rebbiegha ix-xtieli maturi jbatu hafna u dan huwa l-aktar zmien kritiku li jtellifna hafna xtieli. Meta ghall-ahhar tal-harifa, l-Adenium jibda jnizzef il-weraq it-tisqijiet iridu jkunu anqas spiss minn qabel u max-xitwa kull tisqija trid tieqaf. Ix-xitel ma jridx jithalla barra fix-xita ghaliex anke jekk ma jintlahqux mix-xita, jekk it-temperatura tinzel anqas minn 10°C dawn jistghu jmutu. Fix-xitwa, meta x-xtieli jkunu reqdin, jiena ndahhalhom fis-serra tal-kaktus taht il-bankijiet, biex nizgura li jgawdu temperatura tajba. Jistghu jitqieghdu wkoll f'xi kantina jew f' xi garaxx fid-dlam, ghaliex f'dan iz-zmien ix-xtieli jkunu bla weraq u reqdin, minhabba dan ma jkollhomx bzonn dawl. Iz-zewg affarijiet li jinhtiegu huma li jibqghu xotti u li t-temperatura ma tinzilx taht l-10°C.Zmien iehor kritiku hu li naghrfu sewwa meta x-xtieli jibdew jiccaqalqu wara li tghaddi x-xitwa. Ghal bidu tar-rebbiegha tajjeb li nibdew inbixxu x-xtieli taghna bl-ilma xi darba kull tlitt ijiem, izda b'dan il-bexx ma rridux li naghtu tant ilma li l-kompost jixxarrab. Nibdew ukoll nohorgu x-xtieli taghna f'xi post fejn jaraw aktar dawl u xemx, izda li ma tilhaqhomx ix-xita. Anke meta x-xtieli jibdew juru rimi zghir kemm-il darba jkunu ghadhom m'humiex attivi, bi ftit ilma zejjed nistghu nitilfu x-xtieli. Nibqghu nbixxu x-xtieli ta' sikwit bl-ilma sakemm il-weraq tar-rimi jkun ifforma sewwa u mbaghad nibdew insaqqu ftit, ftit sakemm ghall-ahhar tar-rebbiegha nkunu qeghdin naghtu tisqija normali. Dawn ix-xtieli, waqt iz-zmien li jkunu qeghdin jikbru, jridu hafna ilma. Minhabba li jkollhom kompost miftuh hafna t-tisqija ghandha ssir kull tlitt ijiem jew aktar spiss, skond is-shana. Il-fertilizzant naghtuh ma kull tliet tisqijiet. Ix-xtieli jridu jitqieghdu fejn l-aktar li jaraw xemx, u fis-sajf, l-ahjar li joqoghodu barra fil-bitha jew fuq bejt milli joqoghodu fis-serra, biex b'hekk igawdu minn ventilazzjoni tajba. Taht dawn il-kondizzjonijiet ix-xtieli maturi jikbru tajjeb, izidu fil-frieghi, ihaxxnu l-caudex u johorgu l-fjuri kemm-il darba tul is-sajf u l-harifa. Fil-kondizzjonijiet tieghi gieli ghamlu l-fjuri xi 4 darbiet, jibdew minn Gunju u jkomplu sa Novembru.
It-tkattir(a) Biz-zerriegha -Din is-sistema ta' tkattir digà tkellimt fuqha. Hawn irrid nghid biss li biex ikollna z-zerriegha l-fjuri rridu ndakkruhom ahna, ghaliex l-insetti li normalment idakkru dawn il-fjuri ma jezistux f'pajjizna. Il-fjuri ta' dawn ix-xtieli ghandhom ghonq twil u fond, u f'pajjizhom hemm insetti pollinators li ghandhom propoxxide twila li tilhaq fil-fond u tasal sal-partijiet vitali ta' dawn il-fjuri. Biex indakkruhom nistghu nuzaw lanzita mill-mustacci ta' qattus, jew lanzita minn ziemel. Din wara li ndahhluha sa isfel fil-fjura nobormuha b'subajna u nghadduha ghall-fjura ta' xitla ohra u naghmlu l-istess haga. Nibqghu sejrin hekk sakemm induru l-fjuri miftuhin kollha.
(b) Bil-bicca -
(c) Bit-tilqim -
 Varjetà ta' l-Adenium obesum b'caudex u fjuri differenti
Mard u messRari hafna li xtieli ta' l-Adenium li jkunu mtellghin sewwa jintmessu mill-mard. L-aktar insetti komuni li jhobbu jpoggu fuqhom huma l-afidi u dawn nistghu nikkontrollawhom facilment b'bexx adattat. Xtieli li jitkabbru fis-serra aktat ghandhom cans li jimirdu u dan minhabba li fis-sajf hafna serer ghandhom nuqqas ta' cirkolazzjoni ta' arja. F'dan il-kaz, dawn jistghu jimirdu bil-mealy bugs, red spider, aphids u white fly. Meta jigri dan, dawn ghandhom jitbixxu b'insetticida adattat skond il-kaz.
Gheluqdak kollu li rajna qabel, dawn ix-xtieli, hawn Malta m'ghandniex inhawluhom barra fil-gnien, ghaliex bix-xita u l-kesha tax-xitwa jmutu zgur, Ghandna nhawluhom fi qsari li nistghu nohorguhom barra fis-sajf u ndahhluhom gewwa fix-xitwa. Dawn ix-xtieli l-aktar li jikbru huwa fl-ewwel tliet snin ta' hajjithom u mbaghad jikbru hafna izjed bil-mod. Huwa ghalhekk importanti hafna li f'dawn is-snin ta' formazzjoni l-kultivazzjoni ghandha tkun intensiva. Xitla kbira fl-istagun tas-sajf taghmel hafna weraq u l-energija tal-fotosintesi tmur biex thaxxen iz-zkuk u biex tkabbar il-caudex u mhux biex tkompli titwal. Il-parti l-kbira ta' l-ispeci ta' l-Adenium ma jikbrux aktar minn zewg metri u l-ispeci delikati jikbru hafna anqas minn hekk. Minn hawn naraw li b'ghazla tajba nistghu ntellghu arbuxxelli ta' l-Adenium li jkunu adattati ghall-gnien jew ghall-bitha taghna u li zgur sejrin jaghtuna sodisfazzjon bid-dehra sabiha taghhom kemm meta jkunu bil-fjuri u kemm meta ma jkunux.
Donated by the Cactus & Succulent Society visit Cactus and Succulent club website |
|
