Articles
Bonsai Club
Cactus Club


Dogs Plants Cats Fish Birds Exotic PetNGarden

News Shops My pet page Search Contact List Win Free Services send e-mail

L-Aeonium – Xtieli ideali ghall-kondizzjonijiet ambjentali f’Malta

minn René Zahra

Minghajr l-ebda dubju ta' xejn tip mill-aktar komuni ta' sukkulenti ohra li ghandna Malta u li nsibuhom jikbru barra f'hafna mill-gonna taghna huma speci tal-genus Aeonium. Il-maggoranza l-kbira ta' l-ispeci ta' dan il-genus jikbru fil-gzejjer Kanarji li ghalkemm jappartjenu lil Spanja jinstabu ftit mili biss fil-punent tal-Marokk, fl-Ocean Atlan-tiku. Dawn huma grupp ta' disa' gzejjer principali u hafna ohra ckejknin. Dawn il-gzejjer ghandhom klima bhal taghna u ghalhekk huma popoalri ferm mat-turisti mit-tramuntana ta' l-Ewropa, specjalment l-Inglizi u l-Germanizi. Xi ftit speci ohrajn jikbru fil-gzejjer Madeira. Dawn huma grupp iehor ta' hames gzejjer principali u jinstabu fil-majjistral tal-gzejjer Kanarji. Dawn il-gzejjer li jappartjenu lill-Portugal huma xi ftit aktar keshin u anqas accessibbli. Speci ohra u l-varjetà taghha tikber fil-Marokk. Biex insibu zewg speci ohra minn dan il-genus irridu mmorru n-naha l-ohra tal-kontinent Afrikan, ghaliex dawn jinstabu fil-Jemen u fil-Kenja. Dan kollu jindika li zmien ilu meta l-klima tad-dinja kienet aktar kiesha u d-dezert Sahhara ma kienx jezisti, kien hemm kuntatt dirett bejn l-ispeci li jezistu fil-punent u dawk tal-lvant tal-kontinent Afrikan.

Digà semmejt li l-gzejjer Kanarji ghandhom klima li tixbah hafna lil dik ta' Malta. Dan ifisser li bhal f'Malta l-istagun tax-xita huwa x-xitwa, filwaqt li s-sajf huwa l-istagun tan-nixfa. Ghalkemm dawn il-gzejjer huma akbar sewwa minn Malta, huma influenzati mill-arja umda tal-bahar li jdawwarhom u ghalhekk ghalkemmfis-sajf ma taghmilx xita, taghmel hafna nida li tkun bizzejjed biex dawn is-sukkulenti ma jmutux. Minkejja dan biex jippriservaw l-ilma jnaqqsu l-weraq u anke jcekknuhom tant li hafna jahsbu li jkunu sejrin imutu, izda malli taghmel l-ewwel xita dawn mill-ewwel jer-gghu ikabbruhom u jibdew jaghmlu l-fjuri.

Il-kondizzjonijiet li jikbru fihom l-ispeci li jikbru fil-Marokk, il-Jemen u l-Kenja huma xi ftit differenti, izda xorta jikbru sewwa fil-gonna taghna hawn Malta. Huwa importanti ferm li dawn is-sukkulenti ma jinghatax ilma fis-sajf, ghaliex dan jista' facilment joqtolhom.

Speci t'Aeonium li tikber fil-Jemen u li ghalkemm instabel xi 30 sena ilu ghadha minghajr isem botaniku

Dawn is-sukkulenti zviluppaw apposta l-Kapacità li jikbru fix-xitwab biex ikunu jistghu jutilizzaw l-ilma tax-xita. Huma ghandhom speci ta' rosette iffurmata mill-weraq u dan jilhaq l-akbar zvilupp tieghu fix-xitwa. Meta jigi s-sajf u mieghu igib in-nixfa, dawn ir-rosettes jibdew jickienu billi hafna mill-weraq jinxef u jaqa' filwaqt li dawk li jibqghu fuq ix-xitla jickienu konsederevolment.. Meta dawn is-sukkulenti jkunu f'dan l-istat ikun ghalxejn jekk insaqquhom, anzi bhal ma digà semmejt qabel l-ilma jista' jkun ta' dannu kbir u xi speci delikati sahansitra jmutu jekk insaqquhom fis-sajf. Min-naha l-ohra l-ispeci kollha ta' dan il-genus ma jiddejqu xejn bil-hamrija alkalina u taflija taghna hawn Malta. Jiena stess kabbart 12-il speci differenti barra fil-gnien is-sena kollha. Meta jkollok speci differenti facilment li jibbridizzaw bejniethom ghaliex dawn jaghmlu l-fjuri fl-istess zmien. Minhabba dan jipproducu zerriegha fertili u jibdew jinbtu wahedhom bhal haxix hazin.

Aeonium leucoblepharum mill-Kenja (xellug)
Aeonium species li tikber fil-Jemen (lemin)

L-ispeci kollha ta' dan il-genus jitkattu facilment bil-bicca, izda l-ispeci r-rari jridu jitkattru miz-zerriegha, dan ghaliex dawn l-ispeci jipproducu zokk wiehed biss. Hawn wiehed irid isemmi li l-fjuri johorgu minn go nofs ir-rosette u din tmut kollha meta l-fjuri jinxfu. Minhabba dan kollu dawk l-ispeci li jiffurmaw zokk wiehed imutu wara li jaghmlu l-fjuri u jkollok terga tnissilhom miz-zerriegha. (Fost li jmutu wara li jaghmlu l-fjuri nsibu l-isbah zewg speci; l-A. nobile u tabuliforme.) Iz-zerriegha ta'dan il-genus hija fina hafna u ma tantx huwa facli biex tigborha qabel ma ttir mar-rih, ghalhekk wiehed irid joqghodvattent hafna biex malli din iz-zerriegha timmatura tkun pront tigborha mill-ewwel. Minkejja dan kollu huwa facli ferm biex tkabbar dawn ix-xtieli miz-zerriegha. Jiena kelli speci li sahansitra kienu jitilghu wahedhom fil-qsari kollha ta' madwarhom.

L-aktar speci komuni f'Malta huma l-Aeonium arboreum u l-varjetà taghha var. atropurpureum li t-tnejn jikbru fil-Marokk. Dawn insibuhom anke fil-kampanja u fuq is-swar taghna. Insibu wkoll l-A. decorum, li tikber fuq Gomera, li hija wahda mill-gzejjer Kanarji. Speci ohra komuni hawn Malta hija l-A.haworthii. Din l-ispeci tinstab fuq wahda mill-akbar gzejjer tal-grupp tal-Kanarji; dik ta' Tenerife.

Aeonium undulatum li ghandha rosette b'diametru t'aktar minn 30 cm

Mela nistghu nghidu li l-ispeci li huma komuni f'Malta huma erba'. Tassew li dawn huma l-aktar erba' speci (wahda hija fil-fatt varjetà) facli ferm biex tkabbarhom u biex tippropaghom, izda hemm numru kbir ta' speci ohra li hafna minnhom huma akbar u isbah ferm minn dawn l-erba' li tara madwar Malta u Ghawdex kollha. Fil-gzejjer Kanarji biss wiehed jista'jsib mhux anqas minn 32 speci differenti, izda meta wiehed ighodd maghhom l-ispeci tal-gzejjer Madeira, tal-Marokk, tal-Jemen u tal-Kenja nsibu li hemm b'kollox 42 speci differenti u hafna varjetajiet ukoll.

Nistghu nghidu li l-ispeci kollha jinqasmu fi tnejn; dawk li jiffurmaw hafna frieghi u dawk li jibqghu fuq zokk wiehed biss. Ma' dawn ta' l-ahhar insibu l-A. nobilis, simsii, canariense u tabuliforme. Bhal ma digà semmejt, dawn imutu wara li jaghmlu l-fjuri u jkollok terga' tnissilhom miz-zerriegha. Huwa propju minhabba dan li dawn l-ispeci jibqghu xi ftit rari fil-kollezzjonijiet taghna. Min-naha l-ohra dawk l-ispeci bhall-A. arboreum, decorum, haworthii, holochrysum, manriqueorum, urbicum, sedifolium, lancerottense, valverdense, smithii u rubrolineatum li jiffurmaw hafna zkuk, generalment jghixu hafna aktar mill-ohrajn, ghaliex wara li jaghmlu l-fjuri dawn inixxfu biss ir-rosettes li jkunu ghamlu l-fjuri, u l-ohrajn anqas maturi jibghu hajjin.

Wiehed irid isemmi xi speci li ghandhom xi partikolaritajiet li ma nsibuhomx f'ohrajn. Hekk per ezempju insibu l-A. balsamiferum b'weraq aromatiku. L-A. ciliatum bil-weraq b'hafna lanzit qasir fit-tarf. L-A. viscatum b'weraq idellek u l-A. vestitum b'weraq u zkuk miksijin bix-xaghar bajdani. L-izghar rosettes insibuhom fl-A. sedifolium u dawn ikunu b'diametru ta' xi 3 cm biss, filwaqt li dawk ta' l-A. nobile huma l-akbar u jistghu jilhqu diametru t'aktar minn 60 cm. Kemm l-A. undulatum u kemm l-A. canariense ghandhom rosettes kbar sewwa li jista' jkollhom diametru t'aktar minn 30 cm u ghalkemm jibqghu fuq zokk wiehed spiss jiffurmaw frieghi minn go l-gheruq taghhom stess.

Minkejja li l-ispeci ta' dan il-genus kollha jitkabbru facilment fil-kondizzjonijiet ambjentali li ghandna f'Malta, wiehed jiskanta kif ghadna naraw daqstant ftit speci differenti fil-gonna u l-kollezzjonijiet taghna. Minn zmien ghall-zmien insibu z-zerriegha ta' hafna speci differenti offruta fil-listi taz-zerriegha. Hija tassew hasra li ghadna ma ndunajniex bil-potenzjal kbir li ghandhom l-ispeci ta' l-Aeonium fil-gonna taghna bhala xtieli ornamentali li fis-sajf jistghu jibqghu minghajr ilma. Nispera li din il-ftit informazzjioni thajjarkom tippruvawhom, ghaliex jien cert li dawn ix-xtieli, minghajr hafna tbatija jistghu taghtukom sodisfazzjon kbir.

Numbru ta' speci differenti jikbru flimkien fil-gnien L-ispeci bl-akbar rosettes hija l- Aeonium undulatum

Speci ohra f'dan il-genus

  • aizoides
  • burchardii
  • castello-paivae
  • cuneatum
  • domesticum
  • glandulosum
  • gomerense
  • goochiae
  • gorgonum
  • hierrense
  • palmense
  • lindleyi
  • longithyrsum
  • percarneum
  • saundersii
  • spathulatum
  • subplanum
  • tortuosum
  • urbicum
  • virgineum
  • webbii

Bibiljografija

  • Wild Flowers of the Canary Islands -
    David & Zoe Bramwell – 1974
  • Lexicon of Succulent Plants -
    Hermann Jacobsen – 1974

Donated by the Cactus & Succulent Society visit Cactus and Succulent club website



your ad could be here

coloring pages

.

Quick links: Home Birds Cats Dogs Fish Exotic Plants Free cross stitch pattern Free stained glass patterns Eggart by Candice Top Cocktail Recipes Free pet coloring pages Free animal vectors Colorful stained glass patterns for free Educational tutorials Privacy Policy

page generated in 0.005397 seconds
61