In-Notocactus - kakti globulari

minn Rene' Zahra

Insibu li l-akbar numru ta' speci tan-Notocactus jikbru fl-istat ta' Rio Grande do Sul, izda nsibu wkoll xi speci fil-pajjizi l-ohra li jmissu mieghu. Hekk numru ta' speci fl-Urugwaj, il-Paraguaj, u l-Argentina.

Minhabba li dawn huma kakti pjuttost ckejknin u globulari, d-dilettanti jhobbuhom hafna. Dawn il-kakti jikbru principalment fuq il-blat fi pjanuri fejn normalment jikber haxix twil fejn jistghu jirghu baqar u naghag. Ix-xita f'dawn l-inhawi taghmel b'abbondanza kbira principalment fis-sajf, izda fejn jikbru l-kakti ftit ikun hemm hamrija u ghalhekk din tinxef malajr. Hija haga komuni li fuq roqgha blat indaqqsa wiehed isib 5 speci different ta' kaktus u hafna drabi tnejn jew tlieta minnhom ikunu Notocactus. Il-mod ta' kif jikbru jindika l-kultivazzjoni li ghandna naghtuhom:

1 - F'pajjizhom taghmel aktar xita minn Malta.
2 - Ix-xita taghmel principalment meta tkun l-izjed shana, izda tista' taghmel xi ftit wkoll fix-xhur l-ohra.
3 - Il-klima tal-postijiet fejn jinstabu dawn l-ispeci tan-Notocactus m'ghandhomx xitwa kiesha daqs taghna, filwaqt li qatt ma tkun shana daqs kemm ikollna hawn Malta fis-sajf.
4 - Il-hamrina li jikbru fiha tinxef malajr. Minn dan kollu naraw li l-kultivazzjoni ta' dawn il-kakti hija xi ftit different minn dik ta' kakti ohrajn u jridu xi ftit ilma anke fix-xitwa. Min-naha l-ohra fis-sajf ibaghtu mis-shana kbira taghna u jkun ahja jekk ikunu f'post fejn ikun hemm xi ftit cirkolazzjoni ta' l-arja. Jidher li l-ahjar risultati jinkizbu jekk wiehed ibiddlilhom il-kompost kull sentejn. Dawn il-kakti jibzghu hafna mill-alkalinitą u ghalhekk il-hamrija taghna mhix tajba ghalihom.

Illum f'dan il-genus insibu inkorporati numru ta' genera li ftit zmien ilu konna nsibuhom separati min-Notocactus. Il-Brasilicactus, il-Brasiloparodia, l-Eriocactus u l-Wigginsia illum accettati minn kulhadd bhala parti min-Notocactus. Hawn wiehed irid jghid ukoll li xi botanici jinkludu n-Notocactus mal-Parodia, izda din il-haga ma kinitx accettata minn kulhadd.

Studju tajjeb fuq dan il-genus kien ippubblikat minn Norbert Gerloff, Jozka Neduchal u Stanislav Stuchlik fil-1995. Dawn qassmu l-ispeci ta' dan Il-genus f'sezzjonijiet u gruppi, li huma hekk:-

Sezzjoni 1 - Notocactus:

Sezzjoni 3 - Notobrasilia tinkludi dawk l-ispeci li qabel konna nafuhom bhala Brasiloparodia. Il-kultivazzjoni ta' dawn l-ispeci hija l-izjed difficli u mhux facli li ssib zerriegha tajba taghhom, ghalhekk dawn huma l-izjed rari.

Sezzjoni 4 - Eriocactus tinkludi dawk l-ispeci li qabel konna nafuhom bhala Eriocactus

Sezzjoni 5 - Brasilicactus tinkludi dawk l-ispeci li qabel konna nafuhom bhala Brasilicactus.

Sezzjoni 6 - Wigginsia tinkludi dawk l-ispeci li qabel konna nafuhom bhala Wigginsia.

Hija haga impossibbli li naghtikom deskrizzjoni ta' kull speci, izda nahseb li jkun aktar interessanti jekk wiehed isemmi xi ftit minn dawk l-ispeci li huma l-aktar attraenti u li facli takkwistahom.

Sezzjoni 1 - Notocactus

Il-grupp tan-Notocactus scopa
L-ispeci li jinstabu f'dan il-grupp huma hafna u sahansitra whud minnhom ghandhom ukoll numru ta' varjetajiet. Dawn ghandhom forma globulari, izda ghalkemm zghar numru minnhom jipproducu hafna frieh u dawn jiffurmaw clumps kbar sewwa. F'dan il-genus dawn huma l-aktar speci li ghandhom xewk, izda dan ikun artab. Dan ix-xewk huwa principalment abjad, izda hemm speci li ghandha xewk isfar, filwaqi li f'hafna speci ix-xewk abjad ikun imhallat b'xewk isfar, ahmar, jew kannella. Il-fjuri huma dejjem sofor, bl-istigma minn hamra sa vjola skur, izda speci wahda (n-N. rudibuenekeri) jkollha l-istigma safra wkoll.

L-ispeci f'dan il-grupp huma:- n-N. glomeratus, neobunekeri, rudibuenekeri, scopa, soldtianus, succineus

Notocactus glomeratus Gf

Notocactus glaucinus

Il-grupp tan-Notocactus ottonis
F'dan il-grupp ukoll insibu hafna speci u numru ta' varjetajiet. L-ispeci f'dan il-grupp huma xi ftit catti, izda dawn ukoll ghalkemm zghar jaghmlu hafna frieh u ghalhekk jiffurmaw clumps. Dawn il-kakti ftit ikollhom xewk u dan dejjem ikun artab u aktarx catt mal-gisem tax-xitla. Il-kulur ta' dan ix-xewk ivarja minn isfar skur sa kannella skur. Il-fjuri huma sofor, bl-istigma minn hamra sa vjola skur kwazi sewda. Eccezzjoni huwa n-N. ottonis var. vencluianus - jew cv. Venclu li ghandu fjuri homor.

L-ispeci f'dan il-grupp huma:- N. arechavaletae, campestrensis, carambeiensis, glaucinus, harmonianus, ibicuiensis, incomptus, leativirens, linkii, megapotamicus, miniusculus, muricatus, ottonis, oxycostatus.

Il-grupp tan-Notocactus herteri
F'dan il-grupp insibu zewg speci biss, izda dawn huma differenti hafna mill-ispeci l-ohrajn ta' dan il-genus. Dawn l-ispeci jikbru hafna aktar mill-ohrajn u ma tantx jiffurmaw frieh malajr. Xewk ghandhom ftit u dan ikun minn kannella car sa kannella skur. Il-fjuri taghhom ivarjaw minn lelą, sa lewn is-salamun u vjola.

L-ispeci f'dan il-grupp huma:- N. hertei u N. horstii. Hawn min jikkonoxxi bhala speci differenti n-N. pseudoherteri, purpureiflorus muglianus u purpureus, izda dawn huma varjetajiet u forom taz-zewg speci principali.

Notocactus herteri

Il-grupp tan-Notocactus minimus
F'dan il-grupp insibu speci rari u li ftit li xejn niltaqghu maghhom fil-kollezzjonijiet. Dawn huma speci zghar u rqaq li huma aktar difficli biex izzommhom mill-ispeci l-ohrajn. Dawn ghandhom xewk qasir li jista' jkun minn abjad sa kannella. Il-fjuri taghhom huma bhal ta' l-ispeci l-ohra ta' dan il-genus.

L-ispeci f'dan il-grupp huma:- n-N. minimus, ruoffii (aktarx ibbridu naturali), stockingeri.

Notocactus minimus

Il-grupp tan- Notocactus uebelmannianus
F'dan il-grupp insibu ftit speci biss, izda wahda minnhom hija popolari hafna minhaffa li forma ta'din l-ispeci ghandha fjuri homor fil-vjola. L-ispeci l-ohrajn ghandhom fjuri bhal dawk ta' l-ispeci l-ohra ta' dan il-genus. Dawn il-kakti huma catti hafna u superficjalment qishom xi speci ta' Gymnocalycium. In-Notocactus meonacanthus hija speci rari li tikber bil-mod hafna, filwaqt varjetą rari hija n-N. uebelmannianus var. pleiocephalus li jifforma numbru kbir ta' frieh.

L-ispeci f'dan il-grupp huma:- n-N. arachnitis, crassigibbus, meonacanthus, uebelmannianus.

Notocactus uebelmannianus

Il-grupp tan- Notocactus werdermannianus
L-ispeci l-nsibu f'dan il-grupp huma generalment rari fil-kollezzjonijiet taghna. N-N. memorialis qatt ma kienet offruta ghal bejgh la bhala xitla u lanqas bhala zerriegha. Dawn huma xtieli ckejknin b'xewk folt, ta' lewn isfar.

L-ispeci f'dan il-grupp huma:- n-N. ferrugineus, memorialis, werdermanianus, vanvlietii

Il-grupp tan-Notocactus concinnus

Notocactus concinnus var, spinigemmatus

l-ispeci kollha ta' dan il-grupp huma popolari hafna. Dawn huma speci catti u jibqghu ckejknin, b'hafna xewk artab, li jista' wkoll ikun imghawweg. Ic-centru tax-xitla ma jkollus xewk, u fin. N. blaawianus nistghu nsibu xtieli minghajr xewk xejn. Ix-xewk jista' jkun minn abjad sa kannella car.

L-ispeci f'dan il-grupp huma:- n-N. agnetae, blaauwianus, brederooianus, caespitosus, concinnus, multicostatus, tabularis.

Sezzjoni 1a
Din is-sezzjoni tinkludi numru ta' speci li ghandhom karatteristici differenti u dawn ma jaqblu ma' l-ebda sezzjoni jew grupp iehor. Ghandhom xewk differenti u filwaqt li N. buiningi jista' jidhol fis-sezzjoni tal-Wigginsia, n-N. schlosseri jista' jigi inkluz mal-grupp tan-N. scopa. L-ispeci kollha ta' din is-sezzjoni huma:- n-N. allosiphon, buiningii, erubescens, fuscus, megalanthus, rauschii, roseoluteus, schlosseri, u spinibarbis.

Sezzjoni 2 - Neonotocactus:

Il-grupp tan-Notocactus mammulosus
F'dan il-grupp insibu hafna speci popolari. Dawn l-ispeci qajla jaghmlu frieh. Ghandhom ftit xewk qasir u ohxon li generalment ikun catt. Il-kulur ta' dan ix-xewk ikun minn griz sa kannella skur, filwaqt li l-fjuri huma tipici ta'dan il-genus. L-eccezzjoni huma l-fjuri tan-N. mammulosus var. minor li huma homor.

Notocactus mammulosus

L-ispeci f'dan il-grupp huma:- n-N. erythracanthus, euvelenovskyi, floricomus, macambarensis, mammulosus, orthacanthus, paulus, permutans, rubropedatus, u submammulosus, turezekianus.

Il-grupp tan- Notocactus mueller-melchersii
F'dan il-grupp insibu xtieli b'xewk ta' lwien differenti. Dan ix-xewk ma tantx ikun twil izda minhabba li huwa iebes sewwa jniggez hafna. Dawn l-ispeci ma tantx jikbru u whud minnhom ghandhom fjuri roza jew roza bl-isfar. (e.g. N. gutierrezi, roseiflorus u rutilans.

L-ispeci f'dan il-grupp huma:- n-N. eugeniae, gutierrezii, mueller-melchersii, mueller-moelleri, roseiflorus, rutilans, veenianus, u winkleri

Notocactus mueller-melchersii

Sezzjoni 2a
Din is-sezzjoni tinkludi speci li huma relatati mas-sezzjoni ta' qabel, izda mhux daqs l-ispeci li huma fis-sezzjoni ta' qabel. Wiehed jista jghid li l-ispeci ta' din is-sub-sezzjoni huma intermedjarji bejn il-grupp tan-N. mammulosus u l-grupp tan-N. concinnus.

F'din is-sezzjoni nsibu:- n-N. arnostianus, cristatoides, curvispinus u ritterianus.

Sezzjoni 3 - Notobrasilia:

L-ispeci ta' din is-sezzjoni qabel konna nafuhom (u hekk ghadna nsibuhom f'certi listi taz-zerriegha) bhala Brasiliparodia, dan minhabba li huma xi ftit differenti mix-xtieli tan-Notocactus propju. Ghandhom zerriegha ckejkna aktar u ftit differenti, izda llum kulhadd jifhem li dawn ghandhom ikunu inkluzi man-Notocactus.

L-ispeci f'din is-sezzjoni huma:- n-N. alacriportanus, brevihamatus buenekeri, catarinensis u rechensis.

Notocactus alacriportanus

Sezzjoni 4 - Eriocactus:

Notocactus schumannianus

F'din is-sezzjoni nsibu l-akbar xtieli u whud minnhom jistghu jitwalu sa metru. Sa ftit zmien ilu dawn l-ispeci kienu (u fil-listi tax-zerriegha hekk ghadna nsibuhom) fil-genus Eriocactus, infatti dawn huma xtieli li ma tantx jixbhu lin-Notocacti l-ohrajn.

L-ispeci f'din is-sezzjoni huma:- n-N. ampliocostatus, claviceps, elachisanthus, grossei, leninghausii, magnificus, nigrispinus, schumannianus u warasii

Sezzjoni 5 - Brasilicactus:

F'din is-sezzjoni nsibu zewg speci biss li superficjalmet jixxiebhu, izda filwaqt li ta' l-ewwel taghmel fjuri hodor l-ohra taghmel fjuri homor. Dawn iz-zewg speci qabel kienu fil-genus Brasilicactus (u hekk ghadna nisibuhom f'hafna listi taz-zerriegha. Dawn huma xtieli tassew sbieh ghaliex ghandhom xewk fin hafna li xi drabi jkun qisu xaghar twil. Dawn ix-xtieli ma tantx jikbru wisq u minhabba li ma jaghmlux frieh iridu jitkattru miz-zerriegha.

L-ispeci f'din is-sezzjoni huma:- n-N. graessneri u haselbergii.

Notocactus graessneri

Sezzjoni 6 – Wigginsia:

L-ispeci ta' din is sezzjoni qabel kienu fil-genus Wigginsia (u hekk ghadna nsibuhom f'hafna listi taz-zerriegha). Dawn ix-xtieli huma generalment catti u bi ftit xewk iebes u ohxon, izda hemm xi eccezzjonijiet ukoll. In-N. neohorstii jitwal sewwa, filwaqt li n-N. calvescens ma jkollu xewk xejn. Meta dawn ix-xtieli jibdew jaghmlu l-fjuri, kollha jipproducu hafna tajjar fic-centru tax-xitla. Il-fjuri ta' dawn l-ispeci huma kollha sofor.

L-ispeci f'din is-sezzjoni huma:- n-N. beltranii, bezrucii, calvescens, erinaceus, gladiatus kovarikii, langsdorfii, neoarechavaletae, neohorstii, pulvinatus, schaeferianus, sellowii, sessiliflorus, turbinatus u vorwerkianus.

Notocactus gladiatus

Minghajr dubju ta' xejn kollezzjoni tal-kaktus ma tkunx kompluta minghajr ma jkollok xi ftit speci differenti minn dan il-genus hekk interessanti. Minhabba li dawn ix-xtieli kwazi kollha ma tantx jiehdu spazju huma ghalhekk kakti popoalari hafna mad-dilettanti fid-dinja kollha.

Fl-ahharnett wiehed irid isemmi li fil-Germanja hemm ghaqda attiva hafna ta' dilettanti li jispecjalizzaw fin-Notocactus biss. Din l-ghaqda jisimha Internoto u kull tliet xhur johorgu tassew interessanti magazine li ghandu l-istess isem. Sfortunatament dan il-magazine huwa bil Germaniz.

Donated by the Cactus & Succulent Society visit Cactus and Succulent club website