Gymnocalycium

Genus b'hafna speci ghall-kollezzjoni

minn George Borg Marks

Dan il-genus huwa maghmul minn grupp ta' kakti li jigu mill-Amerika t'isfel. Huma jinstabu l-aktar fl-Argentina, pero jinstabu wkoll fil-Bolivja t'isfel, fil-Brazil t'isfel, fil- Paragwaj u fl-Urugwaj.

Fil-ktieb tieghu CITES Cactaceae Checklist, David Hunt jaccetta 37 speci differenti u 42 ohra provizorjament (jigifieri 5 ghad m' hemmx decizjoni fuqhom).

L-ghaqda maghrufa bl-isem AGG, Arbeitsgruppe Gymnocalycium, ghaqda awtorevoli li taghmel parti mill-ghaqda tal-kaktus Awstrijaka u li fiha hemm membri li huma esperti fuq dan il-genus u li ppubblikaw hafna speci godda li sabu huma stess waqt il-vjaggi taghhom fl- Amerika t'isfel, taccetta wkoll madwar tmenin speci differenti. Ma dawn, wiehed irid izid il-varjetajiet u s-subspeci taghhom.

Dawn it-tipi ta' kaktus jintgharfu sew minn kaktus iehor minhabba l-kustilji bil-hotob li ghandhom, qishom geddum tal- bniedem, bejn areole u ohra. Pero l-aktar li jintgharfu huwa meta jaghmlu l-fjuri li dejjem huma bla xewk jew xaghar. Fil- fatt, l-isem tal-genus ifisser blanzun gharwien.

Il-kultivazzjoni ta' dawn ix-xtieli mhix difficli basta wiehed jifhem ftit l-abitat li fih jghixu. Dawn ix-xtieli fil-fatt jinstabu f'hafna tipi ta' ambjenti differenti.

Ir-regjun maghruf bhala Chaco huwa fil- maggoranza tieghu foresta mimlija xtieli bix-xewk u palm fejn taghmel, bejn wiehed u iehor, 500mm xita fis-sena waqt ix-xhur tas-shana. Fin-nofs tac-Chaco, l- art hija pjanura maghmula minn tafal u ramel miftuh li jingieb bix-xita minn fuq il- muntanji Andes. F'xi bnadi hemm ukoll hamrija mrammla hafna.

Ir-regjuni ta' l-Amerika t'Isfel

1. Pampa
2. Pampa ta' l-gholjiet
3. Monte
4. Chaco
5. Espinal
6. Sigar u arbuxxelli tal-muntanji Andes
7. Foresti sub-tropikali

Il-Pampa hija maghmula minn pjanuri kbar miksija bil-haxix. Dan ir-regjun tar-Rio de la Plata fl-Argentina jestendi wkoll fl- Urugwaj. Lejn il-Lbic, hemm pjanurimimlija haxix u arbuxxelli jew sigar baxxi, aktar 'l fuq fejn il-pjanura titla' ghall- muntanji baxxi tas-Sierra de Tondil u s- Sierra Ventana.

Regjun iehor huwa dak maghruf bhala Monte. Fih jikbru arbuxxelli b'weraq zghir u xewk. Hafna speci ta' Trichocereus jikbru hawn ukoll fuq l-gholjiet. Il-hamrija hija maghmula minn tafal u gebel. Hawnhekk ma tantx tinzel xita, bejn 10Omm u 350mm fis-sena.

Bejn il-Pampa u l-Monte, hemm l-Espinal. Hawn jikbru diversi sigar u tinzel bejn 34Omm u 110Omm xita fis-sena. Wiehed ma jistax jinsa l-widien tal-muntanji Andes li, skond kemm ikun hemm ilma, jistghu jkunu miksijin bil-foresta jew arbuxxelli bix- xewk.

Fejn hu maghruf li jikber il-Gymnocalycium

Jekk wiehed iqabbel din il-mappa ma' dik ta' qabel, wiehed jista' jinduna li l- Gymnocalyciumjikbru f'hafna ambjenti u kundizzjonijiet differenti. Jinstabu wkoll f'zoni izolati fejn il-kundizzjonijiet ikunu tajba ghalihom, bhal nghidu ahna, fi rqajja' hdejn xmajjar, jew qalb blat fil- wicc fil-haxix. Hafna Gymnocalycium, jikbru wkoll f'popolazzjonijiet definiti. Dan huwa dovut x'aktarx ghall-mod kif tinfirex iz-zerriegha, probabbilment permezz ta' ghasafar jew nemel. Pero' wiehed irid jghid li dawk il-Gymnocalycium li jinstabu f'livelli baxxi, jigifieri mhux fuq l-gholjiet, jinstabu l-aktar ghad-dell ta' xtieli ohra. Matul il-perjodi tan-nixfa, l- Gymnocalycium jinxtorbu u jinzlu 'l isfel gol-hamrija. B'hekk huma jitghattew bil- weraq jew bir-ramel u ghalhekk inaqqsu l- evaporazzjoni ta' l-ilma.

Gymnocalycium spegazzini

Speci bhal G. riojense u G. bodenbenderianum jinstabu fir-regjun tal- Monte u jokkupaw irqajja' kbar. Ohrajn bhal G. paraguayense u u G. fleischerianum jinstabu f'irqajja' b'hafna gebel u sigar. Hawn taghmel aktar xita (140Omm fis-sena), pero', dawn ix-xtieli jghixu fejn hemm il-blat fil-wicc u l-hamrija mhix fonda. Ghalhekk din tinxef malajr. Hawn, ftit jikbru xtieli differenti li jistghu jikkompetu maghhom u l-hamrija hija ramlija u aciduza (pH 4.5 - 5.5).

Wiehed jista' jghid li dawn ix-xtieli, ghalhekk, iridu anqas xemx milli ghandhom bzonn kakti ohra u xi whud minnhom jifilhu wkoll ftit aktar ilma (G. mihonovichii). Mill-esperjenza tieghi fil- kultivazzjoni ta' dawn ix-xtieli, jidher li l- hamriija trid tkun mizjuda bir-ramel u x- xtieli m'ghandhomx joqoghdu f'hamrija mxarrba ghal hafna zmien (regoli generali ghal kull kaktus). Nahseb ukoll li jkun ahjar jekk il-hamrija tinbidel ta' spiss, kull sentejn, jekk wiehed irid li x-xtieli jibqghu jikbru bl-istess rata u jibqghu sbieh. Din hija probabbilment ghax ihobbu hamrija aciduza u ghalhekk jekk ix-xtieli jithallew fl-istess hamrija ghal hafna zmien, din titlef l-acidita' taghha. It-tisqija ghandha tkun normali fis-sajf. Fix-xitwa jridu jkunu nixfin u x-xtieli jinxtorbu matul dan iz-zmien. lzda malli jerga' jibda jinghata l-ilma, ghall-habta ta' Marzu, dawn malajr jintlew u jergghu ghan- normal.

Gymnocalycium neuhukeri

L-aktar fattur importanti li wiehed irid joqghod attent ghalih hawn Malta, huwa x-xemx. Jekk wiehed irid xtieli sbieh, dawn iridu jitpoggew f'inqas xemx, pero' mhux fid-dell. Ix-xtieli tieghi mhux qeghdin flimkien mal-kaktus l-ohra fis- serra fuq il-bejt fejn jaraw ix-xemx mis- sebh sa nzulha, izda qeghdin f'serra gol- gnien fejn ikun hemm xemx ghal xi seba' jew tmien sieghat kuljum fis-sajf. Iz-zewg serer ghandhom shading ta' 50% izda dan jitnehha fix-xitwa. Meta kont inzomm il-Gymnocalycium mal-kaktus l-ohra, ghax ma kienx ghad ghandi s-serra t'isfel, dawn bilkemm kienu jikbru. Izda malli jinstab il-post tajjeb, dawn ix-xtieli jippremjawk billi jaghmlu hafna fjuri u jizviluppaw. Xtieli li jikbru sa daqs mhux hazin, bhal G. pflanzii, G. saglionis, G. castellanosii, G. horridispinum, G. gibbosum u G. schickendantzii, jaghmlu hafna xewk sabih u jiehdu kuluri sbieh. Ta' min isemmi hawn lil G. cardenasianum, li jaghmel hafna xewk isfar u twil bejn 3 u 6cm. Ohrajn bhal G. obductum, G. ragonesei u G. platygonum, jekk ikunu f'post tajjeb, jibqghu baxxi (normali, ghax ma jikbrux hafna) u jiehdu kuluri skuri, normalment kannella matt jew kannella fil-griz.

Gymnocalycium taningaense

Il-maggoranza tal-fjuri taghhom huma bojod, ghalkemm hemm sofor bhal dawk tal-G. netrelianum, G. andreae u G. uruguayense, homor bhal dawk tal-G. carminanthum, G. baldianum u G. tillianum u anke roza bhal dawk tal-G. weissianum, G. bruchii u G. horridispinum. Fjuri interessanti huma dawk tal-G. pflanzii li huma bojod b'ghonq ahmar, dawk tal- G. anisitsii li huma bojod bil-partijiet li jgorru l-pollen (anthers) griz skur u dawk ta' G. achirasense li huma kbar hafna, bojod bit-trufijiet roza jew lela'. Pjanta nteressanti hija G. Jan Suba li suppost tissejjah G. denudatum cv. Jan Suba. Din hija ibrida bejn G. denudatum var. backebergii (forma zghira tal-G. denudatum) u l-G. boldianum. Il-fjura hija wkoll sabiha ghax hija kbira u ghandha kulur roza vivaci.

Il-Gymnocalycium jitkabbru miz-zerriegha. Din tinbet facilment, l-aktar meta tkun friska. Hemm ftit minnhom li jaghmlu l- frieghi li jistghu jitnisslu minnhom (G. damsii var. tucavocense - illum mitfugh taht G. anisitsii).

M'hemmx bzonn li dawn ix-xtieli jitlaqqmu hlief ghal dawk li huma bla chlorophyll (dawn ma jinstabux fin-natura hekk) u xi ohrajn li jinzertaw varjegati. Dawn huma wkoll rezistenti ghall-mard li normalment jattakka l-kaktus ghax huma mghammra b'qoxra hoxna mhux hazin.

Gymnocalycium ochoterenai var.scoparium

Ghal dawk li jinteressaw ruhhom fil- klassifikazzjoni ta' dawn ix-xtieli, l- Gymnocalycium huma mqassma f'sitt subgenus, skond Schutz. Dawn huma:

• Gymnocalycium - (G. gibbosum),
• Macrosemineum - (G. denudatum),
• Microsemineum - (G. saglionis),
• Muscosemineum - (G. mihanovichii),
• Pirisemineum - (G. pflanzii),
• Trichosemineum - (G. quehlianum).

• achirasense,
• acorrugatum,
• alboareolatum,
• altagraciense,
• ambatoense,
• amerhauseri,
• andreae,
• angelae,
• anisitsii,
• bahiensis,
• baldianum,
• bayrianum,
• berchtii,
• bicolor,
• bodenbenderianum,
• borthii,
• bruchii,
• buenekeri,
• calochlorum,
• capillaense,
• cardenasianum,
• corminanthum,
• castellanosii,
• catamarcense,
• centeterium,
• chacoense,
• chiquitanum,
• deeszianum,
• denudatum,
• erinaceum,
• eurypleurum,
• ferocior,
• ferrarii,
• filadelfiense,
• fleischerianum,
• friedrichii,
• froehlichianum,
• genseri,
• gibbosum,
• glaucum,
• grahlianum,
• guanchinense,
• x heidiae,
• horridispinum,
• horstii,
• hossei,
• hybopleurum,
• hyptiacanthum,
• intertextum,
• joosensianum,
• kieslingii,
• kozelskyianum,
• leeanum,
• leptanthum,
• marsoneri,
• mazanense,
• megalothelos,
• melanocarpum,
• mesopotamicum,
• mihanovichii,
• millaresii,
• monvillei,
• mostii,
• mucidum,
• multiflorum,
• netrelianum,
• neuhuberi,
• nidulans,
• nigriareolatum,
• obductum,
• occultum,
• ochoterenae,
• oenanthemum,
• paediophilum,
• pampeanum,
• paraguayense,
• parvulum,
• pflanzii,
• piltziorum,
• platense,
• platygonum,
• poeschlii,
• pugionocanthum,
• pungens,
• quehlianum,
• ragonesei,
• rauschii,
• reductum,
• riojense,
• ritterianum,
• rolfianum,
• rosae,
• saglionis,
• schatzlianum,
• schickendantzii,
• schroederianum,
• schutzianum,
• sigelianum,
• spegazzinii,
• stellatum,
• striglianum,
• stuckertii,
• sutterianum,
• taningaense,
• taratensis,
• terweemeanum,
• tillianum,
• torulosum,
• triacanthum,
• tudae,
• uebelmannianum,
• uruguayense,
• valnicekianum,
• vatteri,
• venturianum,
• weissianum.

Gymnocalycium castellanosii

Ma' dawn wiehed irid izid il-varjetajiet u s- subspeci ta' x'uhud minnhom. Bhalma jigri ta' spiss, x'uhud intefghu taht ohrajn minn awturi differenti. Ghalhekk wiehed jista' jsib li G. achirasense huwa G. monvillei ssp. achirasense, G. cardinasianum sar varjeta' ta' G. spegazzini u G. horridispinum sar varjeta' ta' G. monvillei ukoll. Dan mhux dejjem tort ta' dawk li bl-ingliz jissejhu lumpers jigifieri dawk li jhobbu jillimitaw l-ismijiet u li jitfghu hafna xtieli taht l-istess isem. Xi whud mix-xtieli jigu minn medda t'art kbira u ghalhekk juru xi differenzi skond l- ambjent li jghixu fih izda xjentifikament dejjem jibqghu l-istess xitla. Ezempju ta'dan huwa G. pflanzii li jigbor fih ismijiet bhal chiquisacanum, comarapense, eytianum, izozogsii, lagunillaense, marquezii, riograndense u zegarrae.

Matul dawn l-ahhar ghaxar xhur, gew ippubblikati speci godda li huma wkoll fil- lista hawn fuq. Dawn huma G. angelae, G. chacoense u G. poeschlii. Xi haga li hi totalment gdida hija li nstab ibridu naturali li nghata l-isem ta' G. x heidiae.

Gymnocalycium multiflorus

Barra minn dawn imsemmija hawn fuq, wiehed jiltaqa' ma' hafna ismijietohra li jew huma imsejha nomen nudum (nom. nud. - isem ippubblikat bla deskrizzjoni shiha jew deskrizzjoni li mhux valida), jew nomen invalidum (nom. inval. - isem li mhux validu skond is-sistema internazzjonali ta' l-ismijiet botanici) jew ibridi b'ismijiet strambi. Hemm hafna ohrajn li huma sinonimi ma' xi wiehed minn dawn l-ismijiet ta' hawn fuq, jew inkella ohrajn li huma biss ismijiet li ssibhom f'xi lista taz- zerriegha u li kultant huma biss intenzjonati biex ihajru lid-dilettant biex jixtri.

Pero' wiehed ma jridx joqghod jiffissa fuq dawn l-ismijiet. Dan ghandu jithalla ghall- esperti. Xi ftit tad-differenza jkun hemm, jew fil-fjura jew fid-daqs tax-xewk jew fil- kulur tax-xewk jew fil-mod kif jikber. Dawn ghall-botanici jfissru ftit li xejn. Ghal dawk iffissati bhali fuq il-Gymnocalycium, dawn ifissru li jkolli bzonn insib spazju ghalihom fuq l-ixkafef tas-serra!

Gymnocalycium friedrichii var. mendozaense

Gymnocalycium bruchii FO 25/80

Donated by the Cactus & Succulent Society visit Cactus and Succulent club website