|
|
|
|
|
|
|
|
Is-Sahha tal-HutBhala wiehed li jrabbi l-hut, inti ghandek taccetta obligazzjoni bazika ghall-kreaturi totalment dipendenti fil-kura tieghek. L-ewwel prijorita tieghek ghandha tkun li tipprovdi l-ahjar kondizzjonijiet possibli sabiex tissalvagwardja s-sahha taghhom u tippromwovi l-kondizzjoni tajba ghalihom. L-accettar u t-twettiq ta' din ir-responsabilita bl-aktar mod shih twassal ghal tlett beneficcji fundamentali. L-ewwel nett dan ser jimminimizza l-istress fuq il-hut, li huwa inevitabbli fl-ambjent mhux naturali taghhom. It-tieni nett, dan ser iwassal ghal trobbija tal-hut relattivament minghajr problemi. U fit-tielet lok, hut ikkurat tajjeb ser jippremjawk billi juru l-ahjar kuluri taghhom u l-imgieba l-aktar naturali taghhom lilek li titpaxxa bihom. F' din it-taqsima ta' dahla, ser inharsu fil-qosor lejn ir-relazzjoni bejn il-hut, l-ambjent taghhom u l-patogeni (organizmi li jikkawzaw il-mard) li potenzjalment jheddu is-sahha u l-ghejxien taghhom.Il-hut, il-patogeni u l-ambjentPeress illi l-hut huma komposti minn 80% tal-materja prima li tifforma l-ambjent fejn huma jghixu - l-ilma- u membrana semplici biss tifred lil dawn it-tnejn, m' hix xi sorpriza li l-hut huma nfluenzati b' mod uniku minn kull alterazzjoni fl-ambjent u li kull tibdil ghandu impatt sinifikanti fuq is-sahha taghhom.Hafna patogeni potenzjali tal-hut huma parti kostanti u naturali ta' l-ambjent, is-soltu minghajr ma jikkawzaw problemi ta' mard u mewt. Per ezempju, l-hut normalment igorru populazzjonijiet zghar ta' parassiti protozoici (protozoan parasites) li jieklu principalment minn tessut zejjed u li jinzammu taht kontroll mis-sistema immunitarja tal-hut. Wara kollox, normalment m' huwiex fl-interess tal-parassita li toqtol lil min qed jilqaghha. (Dan nistghu nistennewh izda, meta c-ciklu tal-hajja tal-parassita jkun jinvolvi l-qtil tal-huta sabiex din tittiekel fit-tieni stadju tal-parassita fic-ciklu). Din ir-relazzjoni unika bejn il-hut, il-patogeni taghhom u l-ambjent totali fejn dawn jghixu tfisser illi f' cirkostanzi ambjentali normali jkun hemm bilanc bejn il-hut u l-patogeni. F' dan il-kas, is-sistema immunitarja tal-hut izzomm kull problema taht kontroll. Madanakollu, jekk ikun hemm alterazzjoni f' wahda jew aktar mill-karatteristici ambjentali allura jista jkun hemm caqliq fil-bilanc b' beneficcju jew detriment jew ghall-hut jew ghall-patogeni. Ezempju ta bidla ambjentali li tmur kontra l-patogen huwa l-inzul fit-temperatura li tnaqqas il-virilita ta' dak il-patogen, billi tnaqqas ir-rata tal-multplikazzjoni tieghu jew anke twaqqaf ic-ciklu tal-hajja tieghu. Jekk ic-caqliq ambjentali jkun kontra l-hut, allura - minbarra kull effett fizjologiku- il-hut normalment isir stressjat, is-sistema immunitarja tieghu tigi mrazzna u tigi aktar vulnerabbli partikolarment jekk ic-caqliq ambjentali jiffavorixxi ukoll lill-patogen. Per ezempju, il-mycobacterium huwa prezenti fl-ilma li jkun fih il-hut il-hin kollu, izda s-siistema immunitarja tal-hut izzomu l-boghod. Madanakollu, meta l-ikel zejjed jithassar fl-ambjent il-popolazzjoni tal-bakterja tghola u , filwaqt li l-bakterja issaffi l-ikel, dawn jipproducu ammonti zejda ta' ammonja. L-ammonja hija tossina li tirrita l-gargi tal-hut, iggielhom jipproducu saff ta' celloli fil-wicc delikat tal-gargi aktar milli hemm bzonn. Peress illi dawn ic-celloli huma aktar fil-periklu ta' nfezzjoni batterjologika. L-effett kombinat ta' dawn ic-celloli huwa aktar fil-periklu ta' mard batterjologiku fil-gargi fil-hut. Fattur iehor relevanti li jikkawza l-mard huwa l-introduzzjoni ta' organizmi tal-mard fl-ambjent fuq il-hut, fuq il-pjanti jew dekorazzjonijiet. Dan jista jirrizulta fl-introduzzjoni ta' organizmi ta' xi tipi ta' patogen li, b' konsegwenza ta' l-azzjoni taghhom, inevitabilment joqtlu lill-huta li ggorhom. L-introduzzjoni ta' tipi jew varjetajiet ta' patogeni differenti ser ukoll iharbat il-bilanc immunitarju bijologiku naturali ta' komunita ta' hut. Il-hut indigeni jkunu zviluppaw grad ta' immunita ghal hafna mill-organizmi tal-mard fl-ambjent taghhom izda jista jkun li ma jkunux intaqghu mal-varjetajiet godda ta' patogeni li jkunu ddahlu. Minn naha l-ohra, il-hut godda introdotti jridu ukoll jizviluppaw l-immunita ghall-popolazzjoni ta' patogeni fl-ambjent il-gdid taghhom. Ghalhekk, l-introduzzjoni ta' hut gdid izid bil-kbir ic-cans tal-firxa tal-mard. Dan jenfasizza l-importanza tal-kwarantina b' attenzjoni, prekawzjoni semplici li tnaqqas ic-cans ta' mard meta tkun qed tifforma popolazzjoni ta' hut minn sorsi differenti.
Translated by Peter J Agius.Donated by the Malta Aquarist Society Club visit MAS club website |
|
