Harsa lejn il-50 sena ta' l-

Ghaqda Maltija tal-Kaktus u Sukkulenti ohra

minn René Zahra Segretarju ta' l-Ghaqda

It-tieni gwerra dinjija ghamlet herba minn hafna kollezzjonijiet. Niftakar lis-Sur Granville jghidli kif missieru kien tilef il-kollezzjoni tieghu ghaliex din kienet fuq il-bejt tad-dar tieghu fl-Isla u din kient waqet f'wiehed mill-bombardamenti mill-ajru. Ftit wara li spiccat il-gwerra miet il-Professur Borg u d-dilettanti bhal speci sfaw orfni minghajru. Rizultat iehor tal-gwerra kien li d-dilettanti tilfu l-kuntatti kollha li kellhom ma barra minn Malta. Kien propju dan iz-zmien meta beda' jinhass il-bzonn li tkun iffurmata ghaqda ghad-dilettanti tal-kaktus u s-sukkulenti l-ohra.

Jidher li kien hemm numru ta' dilettanti li kienu jiltaqghu individwalment u jitkellmu fuq il-bzonn li jiffurmaw ghaqda, izda hadd ma kien jiccaqlaq. Fil-bidu ta' l- 1950 kien is-Sur Andrew Bugeja, mir-Rabat li thabat hafna biex jipprova kieku jwelled din l-ghaqda. Sa fl-ahhar kien fl-1951 meta ftit hbieb bejniethom ftiehmu li jiksbu l-permess biex jaghmlu laqgha fil-kazin tal-banda ta' San Gejtanu, fil-Hamrun u gabu avviz fil-gazzetti li kellha ssir laqgha fuq il-kultivazzjoni tal-kaktus u s-sukkulenti l-ohra. Din il-laqgha saret u kienet success, ghaliex kien propju dak in-nahar stess li kien iffurmat kumitat li nkariga ruhu biex jibda jorganizza l-attivitajiet.

President ta' l-Ghaqda kien inhatar is-Sur Mikelang Delia, l-Kuratur ta' l-Argotti, filwaqt li s-Sur Andrew Bugeja inhatar Membru Fundatur bid-dritt li sa kemm kien ikun irid jibqa' awtomatikament membru tal-kumitat ta' l-Ghaqda. F ' dan l-ewwel zmien li membri kienu ftit. Lista li rajt kien fiha biss xi 25 membru. L-ewwel laqghat kienu saru barra fl-Argotti u dan qajjem xi ftit inkwiet ghaliex kienu qeghdin isiru minghajr il-permessi mehtiega. Wara xi zewq laqghat inqala' inkwiet iehor u l-Ghaqda damet xi sentejn ma tiffunzjona sewwa. Kien is-Sur Mike Cassar, li dak iz-zmien kien ghadu kemm sar ghalliem, li hadem bis-shih biex l-Ghaqda terga' tibda tiffunzjona regolarment. Saret Laqgha Generali fejn is-Sur Mike Cassar inhatar Segretarju. Wara hafna tahbit gabar f'idejh il-lista tal-membri u l-minuti tal-laqghat ta' qabel. Bl-ghajnuna tas-Sur Delia gabu l-permess biex il-laqghat jibdew isiru fil-kazin tal-band De. Vilhena, fil-Furjana u b'hekk bdew isiru l-laqghat regolarment kull xahar. Jiena dhalt fl-istorja meta l-Ghaqda digà kellha 11-il sena. Kien f'Marzu ta' l-1962 meta attendejt l-ewwel laqgha. Dak iz-zmien President ta' l-Ghaqda kien is-Sur Guido Lanfranco. Is-Sur Mike Cassar kien qieghed fuq scholarship l-Ingilterra u ghalhekk kien irrizenja minn Segretarju. Is-Segretarju kien is-Sur Pawlu Muscat Terribile. Dak iz-zmien f'Malta kien hawn problemi kbar u l-interess fl-Ghaqda kien naqas hafna. Niftakar li kien hemm diffikultajiet kbar biex sahansitra jiffurmaw kumitat. Sewwa, sew fit-tieni jew it-tielet laqgha li attendejt kienet saret Laqgha Generali u kien is-Sur Andrew Bugeja stess li innominani bhala membru tal-kumitat. Dak iz-zmien kelli 24 sena, kont mimli b'hafna hegga u ghalhekk malajr accettajt minghajr l-ebda hsieb ghalliema bicca xoghol kont diehel. Hekk jiena ukoll bdejt nifforma parti mill-istorja ta' l-Ghaqda taghna. Dak iz-zmien il-laqghat tal-kumitat kienu jsiru barra, fuq bank fl-Argotti, kemm fil-bard tax-xitwa, kif ukoll fix-xemx t'Awissu. Kien propju fl-ewwel laqgha tal-kumitat li attendejt li jiena stess ma nafx kif sibt ruhi Segretarju ta' l-Ghaqda. Nistqarr li dak iz-zmien lanqas biss kont naf sewwa kif ikunu l-kakti u s-sukkulenti l-ohra u wisq anqas kif kien suppost jiffunzjona sewwa kumitat. Ma xtaqtx li nohrog ta' hmar u ghalhekk xtrajt xi zewg kotba fuq dawn is-suggetti. Shabi tal-kumitat ghenuni hafna wkoll u flimkien imxejna triq twila.

Mill-ewwel bdejt immur ghand il-membri kollha biex nara l-kollezzjonijiet taghhom u nsir naf personalment kull wiehed x'kien jixtieq mill-Ghaqda. Bdejt nikkorrespondi ma' dilettanti minn barra minn Malta u abbonajt f'hafna magazines tal-kaktus u s-sukkulenti l-ohra. Anke f'dak iz-zmien ghamilna xi zewg wirjiet, izda billi konna ftit kollox kien difficli ferm. Meta dhalt fl-Ghaqda jiena kienu digà jaghmlu laqghat kull xahar fil-kazin tal-Banda Vilhena, l-Furjana. Dak iz-zmien it-tim tal-futbol tal-Furjana kellu l-istess kazin tieghu ma' dak tal-banda, u ghalhekk konna niltaqghu f'xi kamra li kienet tintuza mit-tim tal-futbol ukoll.

Mill-ewwel nett ghamilt emfasi kbira biex il-membri ma jixtrux xtieli li jkunu ngabru mill-abitat taghhom u minflok jidraw ikabbruhom miz-zerriegha. Kienet forsi kumbinazzjoni li ndunajna li dawk ix-xtieli li konna nkabbru ahna dejjem jikbru ahjar u jghixi aktar minn dawk li jkunu bdew hajjithom f'xi ambjent totalment differenti. Mela ahna b'kumbinazzjoni konna koservazzjonisti minghajr ma konna nafu u qabel ma haddiehor kien johlom li jitkellem fuq dan is-suggett, l-Ghaqda taghna kienet diga taghti kontribut siewi f'dan il-qasam.

F'Gunju ta' l-1967 minflok sempliciment cirkolari li tavza bil-laqgha li tkun sejra ssir, bdejna kull xahar nohorgu speci ta' newsletter b'xi ahbarijiet fuq id-delizzju taghna u l-avviz tal-laqgha. Minn dak iz-zmien din baqghet tohrog regolarment kull xahar. Tidher haga semplici, izda kull xahar irid ikollok materjal bizzejjed biex timlieha; tnax fis-sena ghal 34 sena jaghmlu 408 wahda, dejjem b'materjal gdid.

Sa dan it-tant bdejn nfittxu post iehor fejn inlaqqghu l-membri. Xtaqna post li jkun aktar centrali u li forsi jkun ftit akbar. Kien propju f'Gunju ta' l-1970 li l-Kunsill ta' Din l-Art Helwa, gentilment bdew jisilfuna kamra mdaqqsa li kienu juzaw bhala librerija. Ftit snin wara nehhew hajt divizorju li kien sar wara li kien tela' l-bini originali u b'hekk iffurmaw s-sala kbira li ghadna nuzaw sal-lum.

F'Jannar ta' l-1972 bdejna niffurmaw librerija ta' kotba fuq id-delizzju taghna. Is-Sur Edwin Lanfranco kien membru tal-kumitat u kien ghamel suggeriment biex nibdew din il-librerija. Is-suggeriment intlaqa' u ghalhekk kien huwa stess l-ewwel librar. Meta bdejna kellna 7 kotba biss, u l-Librar kien igibhom mieghu ghal kull laqgha tal-membri. Xi erba' snin wara l-Kunsill ta' Din l-Art Helwa tana l-permess biex fil-kwartieri taghhom inzommu speci t'armarju ckejken bil-kotba taghna. Matul is-snin in-numru ta' kotba baqa' jikber u ftit snin ilu bil-permess tal-Kunsill ta' Din l-Art Helwa bdilna l-armarju li kellna ma' librerija sabiha li ordnajna apposta. F'din il-librerija l-gdida stajna nzommu kotba aktar u dawn ikunu jidhru. Fil-parti t'isfel stajna nzommu xi affarijiet li jkollna bzonn kull xahar. Hekk iffrankajna li f'kull laqgha jkollna ngibu maghna certi affarijiet li nuzaw regolarment.

Kien f'Settembru ta' l-1973 meta attendejt laqgha ta' l-International Organization for Succulent Plant Study (IOS) u b'hekk ghamilna l-ewwel kuntatti diretti mad-dilettanti ta' pajjizi ohra. Bis-sahha ta' dan l-ewwel kuntatt aktar 'il quddiem membri ohra setghu jaghmlu kuntatti ohra u llum niehu pjacir nghid li huma hafna dawk il-membri li ghandhom hafna kuntatti diretti mad-dilettanti ta' pajjizi ohra.

Fl-1990 fl-Ghaqda sehhet taqliba kbira minghajr ma kienet mistennija. Is-Sur Mike Cassar li ghal hafna snin kien il-President ta' l-Ghaqda qalilna li ma setax jibqa' President u membru tal-Kumitat (li issa konna nsejhulu Kunsill). Ftit qabel is-Sur Andrew Bugeja li bhala Membru Fundatur ta' L-Ghaqda kien dejjem jifforma parti mill-Kunsill ta' l-Ghaqda, kien qalilna wkoll li minhabba sahhtu ma kiex jista' jattendi aktar ghal-laqghat. Minhabba dan kollu f'daqqa l-Kunsill ta' l-Ghaqda nbidel kollu, u jiena sibt ruhi l-membru anzjan. In-nies il-godda gabu maghhom tibdil shih li hafna minnu qatt ma konna noholmu bih qabel. Fil-Kunsill dahlu nies ghadhom zghar b' entuzjazmu gdid u taht id-direzzjoni tal-President il-gdid; il- Kav. Dott. Anthony J. Abela Medici twettqu hafna progetti godda. Haga importanti ferm kienet li nholqu attivitajiet li ziedu l-fondi ta' l-Ghaqda u din il-haga holqot orizzonti godda.

Haga gdida li l-membri gawdew minnha hafna kienet dik li tingabar iz-zerriegha minghand il-membri u ghal habta ta' Frar tohrog lista li minnha l-membri stess jistghu jixtru z-zerriegha li jkunu jridu minghajr ma jkollhom jirrikorru barra minn Malta. B'din l-attività aktar u aktar membri bdew ikabbru x-xtieli taghhom miz-zerriegha u b'hekk dak li jkun, jibda jsir aktar professjonali u jifhem ix-xtieli tieghu ahjar. Din l-attività kienet ukoll ta' ghajnuna finanzjarja ghaliex permess taghha kull sena bdejn ndahhlu somma mhux hazin.

F'dawn l-ahhar snin membri ta' l-Ghaqda sahansitra ghamlu vjaggi f'dawk l-artijiet fejn il-kaktus u s-sukkulenti l-ohra jikbru b'mod naturali. Membri ohra ghamluha haga regolari li jmorru f'pajjizi ohra bl-iskop li jiltaqghu ma' dilettanti ohra, jaraw il-kollezzjonijiet taghhom u jaqsmu maghhom l-esperjenzi li jkollhom fid-delizzju taghna. Hekk membri ta' l-Ghaqda taghna stess setghu jiksbu informazzjoni li tibqa' ghandna u li l-membri l-ohra jistghu jaghmlu uzu minnha.

Nahseb li l-Ghaqda taghna ghandha rekord li ma naf bl-ebda ghaqda ohra bhal din li ghandha. Wiehed jista jghid li minn ftit wara li kienet iffurmata sal-lum ghamlet dejjem laqgha kull xahar ghall-membri kollha. F'dawn il-laqghat id-dilettanti jiltaqghu flimkien, jitkellmu, jibdlu l-ideat taghhom u fuq kollox jitghallmu minn xulxin. Hekk f'dawn il-laqghat naraw nies tal-professjoni jitkellmu u jiddiskutu ma' nies li kemm, kemm jafu jaqraw. L-iskop tal-laqghat dejjem kien dak li jeduka lid-dilettant fid-delizzju taghna u ghalhekk fil-laqghat isiru wkoll tahditiet fuq il-botanika, fejn b'mod elimentari jkun spjegat kif din tirrigwardja d-delizzju taghna.

Meta nhares lura niftakar f'dawk il-mijiet ta' speci godda li l-ewwel konna naqraw fuqhom biss u li wara kienu introdotti f'Malta bil-hidma ta' l-Ghaqda taghna. Hafna minn dawn l-ispeci illum saru komuni. Hawn nistaqsi jekk dawn ix-xtieli kinux isiru daqhekk komunu kieku ma kinitx tezizti l-Ghaqda taghna.

Sa mill-bidu nett l-iskop ewlieni ta' l-Ghaqda kien li din tkun ta' servizz ghad-dilettant. Din is-sena l-Ghaqda taghna ghalqet 50 sena. L-Ghaqda llum hija differenti hafna minn dik li dhal fiha jien tant snin ilu. Sar hafna progress bil-hidma kollettiva ta' l-membri kollha u hawnhekk irrid insellem u nirringrazzja pubblkament lil dawk kollha li xi darba kienu membri tal-Kunsill u l-ohrajn kollha li min b'mod u min b'iehor taw l-ghajnuna taghhom. L-awguri tieghi ghal dan l-anniversarju importanti huwa li fis-snin li gejjin nimxu aktar 'il quddiem ghall-gid tal-membri stess. Irrid fl-istess hin inheggeg lill-membri biex jiehdu parti attiva fl-Ghaqda ghaliex il-kontribut taghhom dejjem huwa importanti, ghaliex b'hekk biss jistghu jinholqu progetti godda li jirnexxu b'success u li minnhom igawdi kulhadd.

Dati importanti fl-istorja ta' l-Ghaqda

• 1951 - L-Ghaqda kienet iffurmata.
• 1952 - L-Ghaqda bdiet tiffunzjona regolarment. B'laqghat regolari fil-Kazin tal-Banda Vilhena, l-Furjana.
• 1967 - Bdiet tohrog Newsletter kull xahar
• 1970 - Il-Laqghat ta' kull xahar bdew isiru fil-Kwartieri ta' Din l-Art Helwa, fil-Belt, Valletta.
• 1972 - Bdejna librerija ta' kotba fuq id-delizzju taghna.
• 1973 - Is-Segretarju jattendi l-Kungress ta' l-IOS fl-Ingilterra u b'hekk ghamilna hafna kuntatti ma' dilettanti barranin.
• 1981 - Gibna l-ewwel kelliem minn barra minn Malta.
• 1991 - L-Ghaqda taghlaq 40 sena - Ingibu 3 kelliema barranin - Nibdew naghmlu l-wirja regolarment kull sena
• 1996 - L-ewwel membru ta' l-Ghaqda jmur jara l-kaktus f'pajjizu.

Xi tfisser meta nghidu Speci Godda?

Minkejja li llum il-bniedem skopra u gera ma' kull parti tad-dinja, ghadhom jeziztu hafna heljjaq, kemm xtieli kif ukoll annimali li ghalkemm in-nies tal-lokal ikunu jafu bihom, ix-xjenzjati jkunu ghadhom qatt ma studjawhom u ghalhekk ikunu ghadhom ma nghatawx isem xjentifiku. Ikunu hafna dawk in-nies li jaghmlu vjaggi f'inhawi differenti tad-dinja, ftit li xejn popolati propju bl-iskop li jsibu u jistudjaw dawn il-hlejjaq li jkunu ghadhom mistura ghax-xjenza. Jista' jkun li dawn l-ispeci jkunu jafu bihom l-abitanti tal-post biss. F'hafna kazi dawn l-ispeci jkollhom ukoll isem popalari. Hekk per ezempju hawn Malta kien hawn xitla li ahna konna nafuha bhala Widnet il-bahar. Fl-1838 it-Tabib Stiefnu Zerafa induna li din ix-xitla kien ghad ma kinetx maghrufa xjentifikament u ghalhekk taha isem xjentifiku. Kien ippubblikaha bhala Centaurea spathulata, izda ghamel zball, ghaliex dan l-isem digà kien intuza qabel u ghalhekk ma kienx validu. Tajjeb li wiehed jghid li illum din ix-xitla nafuha bhala Palaeocynus crassifolius, izda din hija storja ohra.

Meta dak li jkun jibda jistudja x-xtieli ta' xi post partikulari, jista' jiltaqa' ma' xi kwalità ta' xitla li jahseb li qatt ma jkunu ra bhalhom, allura tibda ricerka shiha, u meta dak li jkun ikun cert li din ix-xitla jew xtieli ikun ghad m'ghandhomx isem xjentifiku jibda process biex jinghataw jisem bil-latin. (ara l-artiklu tas-Sur Amante Darmanin li kien fil-harga ta' din il-pubblikazzjoni ta' l-1998).

Meta dawn l-ispeci jkunu ppubblikati validament allura ghal xi ftit zmien insejhulhom speci godda (new species). Attwalment ma jkunu nholqu l-ebda xtieli godda, izda dawn ikollhom biss isem gdid bil-Latin. Dan ikun l-isem botaniku, ghaliex bhal ma digà ghedna jista' jkun li dawn ikollhom isem iehor li bih ikunu maghrufa man-nies tal-post. Minkejja dan kollu hafna speci saru popolari u komuni fil-kollezzjonijiet taghna wara li kienu ppubblikati bhala speci godda, u nghatalhom l-isem xjentifiku, ghaliex qabel minbarra l-ftit nies tal-post li jigu f'kuntatt dirett ma' dawn ix-xtieli ma kien jaf bihom hadd. Huwa propju minhabba dan kollu li hafna drabi dawk li jmorru bl-intenzjoni li janalizzaw il-flora ta' certi postijiet imwarrba, jippruvaw jiksbu informazzjioni minn min ikun jghix fil-qrib.

Dawk ix-xtieli li jigu zviluppati meta jiddakkru minn xulxin zewg speci differenti, nsejhulhom ibbridi (Hybrids) u mhux speci godda. Dawn ma jkollhomx isem kollu bil-Latin. Hekk insibu Haworthia cv. Chocolate, Fejn l-ewwel parti hija bil-Latin, ghaliex huwa isem botaniku ta' genus ta' xtieli sukkulenti li jinstabu fl-Afrika t'Isfel, u l-parti l-ohra huwa l-isem ta' ibbridu li zviluppaw fil-Gappun.

Donated by the Cactus & Succulent Society visit Cactus and Succulent club website