Il-Border Fancy

minn John Chetcuti

Il-border gie maghruf bhala razza (type) fil-hamsa ta’ Lulju 1890, iktar minn mitt sena ilu, fir-rahal ta Harwick. Biex isolvu l-kontroversja fuq l-isem ta’dan il-kanarin, id-delegati presenti ftiemhu fuq l-isem ‘border’ li tfisser ‘fruntiera’ bejn l-Iskozja u Ingilterra, billi dawn iz-zewg pajjizi kienu jghidu li dan il-kanarin origina ghandhom.

F’l-origini, l-border kien il-kanarin komuni, li gie mhallat mal-yorkshire u n-norwich biex zvillupa f’l-ghasfur tal-lum. Hawn Malta l-border huwa popolari hafna fil-wirjiet tal-ghasafar li jsiru minn zmien ghal zmien. Il-border idejali huwa ghasfur bilancjat u la jrid ikun kbir hafna u lanqas zghir. L-ikbar li jista jkun huwa ta’ bejn 14.5 u 15 il-centimetru. Il-gagga li fiha jista jigi esebit il-border hija d-Dewar Show Cage, din hija maghmula kwazi kollha tal-wire, hlief il-qieh li hu tal-injam u trid tkun mizbugha sewda.

Bhal kull ghasfur iehor li jigi esebit fil-wirjiet, il-border ghandu l-iskala ta’ punti li l-judge ikun irid jghati lill-ghasfur.

L-iskala tal-punti ghal-border, tal-“World Ornithological Confederation”, hija:

Ras: zghira, tonda izda proporzjonalment, tidher unita mal-ghasfur, munqar unit, l- ghajnejn kemm hu possibili fin-nofs tar-ras. 10 punti

Gwienah: maghqudin, mizmuma tajjeb mal-ghasfur li jiltaqghu tajjeb ftit fl-isfar minn fejn johrog id-denb. 10 punti.

Gisem: Ghasfur mimli u tond, f’linja dritta minn refa’ zghira tal-ispallejn ghal mat-tarf tad-demb, sidher, tond mhux hafna prominenti, li jinzel ghal-xejn xejn sa mal-bidu tad-demb. 15 il-punt.

Saqajn: Ta’ tul medju, li juru ftit kxif il-fuq mill-bidu tal-koxxa. 5 punti.

Rix: Unit flimkien, ta’ kwalita, kulur ileqq, sabih, rix mhux imqalla (frill) u bla kulur artificjali. 10 punti.

Demb: Maghqud flimkien u dejjaq, hiereg tond u mimli. 5 punti.

Pozizzjoni: Wiefqa f’ angolu ta’ 60 grad mal-passiggiera. 15 il-punt.

Kulur: Sabih, uniformi u mhux mitmugh ikel tal-kulur. 15 il-punt.

Kundizjoni: Ghasfur ta’ sahha tajba u nadif, prezentat tajjeb. 10 punti.

Daqs: Tul ta’ bejn 14.5 sa 15 il-centimetru. 5 punti.

Biex ikun jista jitressaq ghall-wirja, ikun hemm bzonn li jitharreg. Dan l-ghasfur ghandu jitpogga f’ gagga tal-wirja minn meta jkollu xahrejn, b’hekk jidra sewwa l-gagga u ma jhossux stramb fiha.

Il-border jinstab f’ sitt kuluri differenti, dawn huma; isfar, abjad, ahdar, cinnamon, ikhal u fawn. Id-dilettant ghandu irabbi dawn l-ghasafar b’ zewg tipi ta’ rix, li huma, l-buff (rixa kbira, ratba u cara) u l-intensive (rixa zghira, irqiqa u skura). Il-border ma ghandux jinghata kulur artificjali.

L-ikel principali tal-border huwa maghmul minn tahlita ta’ zrieghragh. Parti skalora mhallta ma parti rape seed u parti ohra tahlita ta’ qanneb u skalora sewda, avena u tal-kittien. B’hekk l-ghasfur jkun qieghed jiehu kemm karboidrati kif ukoll proteini. Il-haxix ahdar, m’ ghandux jonqos. Haxix selvagg bhal burdliqa, kubrita u harira, ghandhom jigu offruti regolarment. Biex ghasfur jigi f’ kundizzjoni ghat-tluq, tridu toffrulu bajd iebes jew inkella wiehed mill-hafna prodotti tal-bajd imnixxef li hawn fis-suq. Meta jfaqqsu l-frieh, tridu toffru l-ikel ftit u spiss sa kemm jaslu sal-ghaxar gurnata. Minn hemm il-qudiem jistghu jinghataw tahlita ta’ zrierah mxarrba u mnebta, li tkun thalliet toqotor sewwa.