Hxejjex Slavagg ghall-Ghasafar

minn Joe Mallia Milanes

Gargir il-Gemel (capsella bursa pastoris) bl-Ingliz - Shepards Purse)
Din ix-xitla li l-ghasafar jiehdu pjacir biha hafna tista' tinghalef bil-liberta kollha, anki lil ghasafar zghar. Ghandha l-vantagg Ii tista' tintuza fi kwalunkwa daqs, kemm zghira u anki kbira, tintuza bhala medicina u bhala ikel. L-ahjar zmien li fih ghandha tinqata' hu meta tkun mimlija biz-zerriegha izda anki meta tkun ghadha weraq u fjuri biss tkun tajba biex tinghalef. Meta tkun ghadha hadra ma tkunx sustanzjuza daqs meta tkun mimlija zerriegha, imma xorta l effett pozittiv taghha jkun jidher fuq l-ghasafar.

Gargir il-gemel

Din ix-xitla tkun gholja xi pied (30 cm) b' hafna frieghi jew weraq li jintaqghu fil-qih tax-xitla u jispiccaw bil- fjuri jew biz-zerriegha fit-truf taghhom. Hija xitla naqra sufija specjalment in-naha ta' isfel. Il-fjuri bojod taghha huma forma ta' salib b' erba petali zghar ta' xi 3mm il-wahda. Warajhom ezatt issib triangolu mimli zerriegha li meta jinxef, jinqasam min-nofs u minnu johorgu zrieragh zghar sofor fil- kanella. Din ix-xitla specjalment iz-zrieragh taghha jghinu hafna fid-digestjoni ta' l-ikel. ll-fjuri taghha huma bojod u bla riha. Tinsab kemm fis-salvagg kif ukoll fuq art ikkultivata.

Cikwejra Salvagga (Taraxacum vulgare, bl-Ingliz - dandelion)
Din hija wahda mill-aqwa pjanti li wiehed jista' jaghlef lill-ghasafar. Jezistu hafna pjanti li huma tajbin hafna imma l-ebda wahda minnhom ma hi tajba daqsa. L-aktar li wiehed isibha hi fix-xitwa u r-rebbiegha. L-aktar li tkun bil-fjuri huwa fir-rebbiegha. Il-fjuri huma sofor u jidhru qabel il-weraq. Generalment wiehed isibha tikber fi rqajja ta' xtieli flimkien u rari hafna li issibha wahida. F'din il-pjanta tezisti l-ahjar tahlita ta' minerali li jghinu biex jippurifikaw id-demm. Billi jezistu xi xtieli ohra li jixbhuha u z-zrieragh taghhom xorta jghogbu lill- ghasafar, wiehed ghandu joqghod attent li jkun qieghed jigbor ix-xitla t-tajba. Mhux ghaliex l-ohrajn jaghmlu l-hsara, izda ghaliex wiehed ma jkunx qieghed jaghlef dawk is-sustanzi li jkun qieghed jippretendi. Ic-cikwejra salvagga jkollha l-fjuri fit-truf taz-zkuk dritti, lixxi, llustrati u bla weraq. Minn gewwa z-zkuk ikunu mimlija b' halib abjad u morr, li johrog minnhom kif wiehed jaqta' l-fjura. Dawk il-pjanti li jixbhuha ghandhorn aktar minn fjura wahda fuq l-istess zokk.

It-Tfiefa (Sonchus Oleraceus)
Din hija wahda mix-xtieli l-aktar popolari mad-dilettanti ta' l-ghasafar. Tant togghob lill-ghasafar, li jista joffruwilhom tul iz-zmien kollu tat-tluq. Pero' d-dilettant joqghod attent qabel ma jaghlifha, specjalment lill-kanali li jkun bil- frieh, ghaliex xi kanali wara li jduquha, ma jkunux iridu jzoqqu lin-novelli b'xejn hlief bit-tfiefa. Din tikber kwazi kullimkien, izda d-dilettant ghandu joqghod attent li ma jigboriex minn mat-triqat jew 'round abouts' ghaliex dawn ikunu mimlija bic-comb mill-exhaust tal-karozzi. It-Tfiefa tikber matul ix-xitwa w fir-rebbiegha (ghalkemm sibtha kemm il-darba fis-sajf f'postijiet saqwi). Dawn pjanti li gieli jilhqu xi metru gholi. Il-frieghi taghha fihom hafna ferghat u bla xewk. Il-fjura ta' din il-pjanta tixbah hafna lil fjura tac-cikwjra salvagga. Meta l-fjura tinxef, timtela' biz-zrieragh li mat-tarf taghhorn ikollhom imwahhal bhal rix, li jghinhom itiru mar- rih. Dawn il-pjanti miksija b'dik id-dubbiena zghira hadra li wkoll taghmel tajjeb hafna ghall-ghasafar.

Il-Harira Bajda (Stellaria Media)
Il-'Harira Bajda' vera hija wahda mil-ahjar hxejjex slavagg li ghandna, pero dan isem jinghata lil hafna pjanti ohra li mumiex 'Harira Bajda' vera. Din il-pjanta ila tintuza ghal ghasafar ghal generazjonijiet shah minghajr qatt ma kella kritika serja. Din tista tintuza fi kwalunkwe stadju tal-hajja b' rizultati tajba hafna w kwazi l-ghasafar kollha jhobbuha. Hija wahda mill-pjanti favoriti tal-ghasafar nisa li jkunu jzoqqu. Il-kanali w tal-ghana fil-gaggeg jiggennu ghalija, u mhux ta' b'xejn, ghax fis-selvagg, il-gardel, il-gojjin, il-malvizun, il-bilbla w d-durrajsa tarhorn iffittxuha. Ilha ghal zmien twil mgharufa ghal effet tajjeb li ghanda fuq is-sistema tad-demm, specjalment jekk l-ghasafar ikunu mghalufa minna ghal xi zmien. Dan ghalix il-werqa taghha fihom hafna elementi essenzjali ghas-sahha tal-ghasfur.

Din il-pjanta tinferex ma l-art u tikber bejn 15 u 45cm. Ghanda l-akisi taghha minfuha w jinkisru malajr. Haga partikolari ta' din il-pjanta hija, rik ta' xghar fin li jghaddu max-xitla kollha u min naha ghal ohra tal-werqa. Il-weraq jikbru tnejn tnejn fuq kull naha taz-zokk u ghandhom forma ta' bajda li jispiccaw bil-ponta. Waqt li l-weraq tan-naha t'isfel tal-pjanta ghandhom forma ta' qalb u johorgu min go zokk, dawk ta' fuq ikunu qishom imwahla mal-fergha li johorgu minnha. Il-fjuri tal-'Harira Bajda' huma bojod u rnghamula min hames petali zghar. Kull petala hija maqsuma min nofs, b' tali mod li jekk wiehed ma jharisx lejha sewwa, jahseb li l-fjura hija mghamula min ghaxar petali. Biex wiehed jinduna b'dan irid jaqbad blanzun u jaqsmu bicciet. Ta' min jinnota l-fjuri ta' din il-pjanta, jigifieri, li l-petali l-bojod huma iqsar min dawk hodor. Il-kaxxa taz-zerriegha nsibuha fit-truf taz-zkuk. Din il-pjanta isiba kemm fl-ghelieqi kif ukoll fil-gonna, fix- xitwa, fir-rebbiegha w fis-sajf, kwazi s-sena kollha.

Donated by the Malta Cage Birds Association Club visit MCBA club website